૩૦મી જાન્યુઆરી ૨૦૧૬ એટલે મહાત્મા ગાંધીએ દેશ માટે આપેલી શહીદીની ૬૮મી સંવત્સરી .
આજથી ૬૮ વર્ષ પહેલાં ૩૦મી જાન્યુઆરી ૧૯૪૮ ની એ ગોઝારી સાંજે દિલ્હીમાં બિરલા હાઉસના પ્રાર્થના સભાના સ્થળે એક ધર્મ ઝનૂની હિંદુ ગોડસેના હાથે ગોળીબારનો શિકાર બની ગાંધી દેશ માટે શહીદ થઇ ગયા .
એમની શહીદીના દિવસે એમને યાદ કરીએ અને વંદન સાથે શ્રધાંજલિ આપીએ.
વિશ્વ પ્રસિદ્ધ નાટ્યકાર બર્નાડ શો એ મહાત્મા ગાંધી વિષે કહ્યું હતું કે –
“આવનારી પેઢીઓ ભાગ્યે જ વિશ્વાસ કરશે કે ક્યારેક આ સંસારમાં એવી વ્યકિત પણ રહી હતી, જે આધુનિક સ્વતંત્ર ભારતના પિતા,નવરાષ્ટ્રના નિર્માતા અને ભાગ્ય વિધાતા એવી ઘણી વિવીધતાઓ લઈને કોઈ નોખી માટીનો માનવી આ દેશમાં જન્મયો હશે”.
ગાંધી ખરેખર કોઈ નોખી માટીથી બનેલી વિભૂતિ હતા.પોરબંદરમાં જન્મેલ મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી નામના સામાન્ય માનવીમાંથી જીવન ભર સત્યના પ્રયોગો કરતા કરતા તેઓ મહાત્મા ગાંધી બની ગયા હતા.
મહાત્મા ગાંધીનું વ્યક્તિત્ત્વ કેવું અનોખું હતું એ એમના જીવન ના નીચેના ત્રણ પ્રસંગોમાંથી જોઈ શકાય છે.
ગાંધીજી ના શબ્દોની એમના અનુયાયીઓ પર કેવી સચોટ અસર થતી હતી એ કાકા સાહેબ કાલેલકર લિખિત એમના અનુભવનો આ પ્રસંગ કહી જાય છે .
હું એક માળી છું — ગાંધીજી
એકવાર ગાંધીજીને મેં પૂછ્યું,”આપ,અમ સાધકોના સાથી જ નહી, પણ માર્ગદર્શક પણ છો.અમારા દોષ સહન કેમ કરો છો ?અમને દોષ બતાવતા કેમ નથી?”
ત્યારે ગાંધીજીએ કહ્યું કે,”હું એક માળી છું માળી શું કરે છે?એ એક છોડ વાવે છે એટલે એમાં ખાતર,અને પાણી આપે છે.હવે એ છોડની આસપાસ ઘાસ પણ ઉગે,એ ઘાસને પણ પેલા ખાતર-પાણી મળે છે.છોડની દ્રષ્ટિએ ઘાસ અનિષ્ટ છે,છતાંય માળી એને તરત ઉખેડી નાખતો નથી.એને ખબર છે કે જો ઘાસ ઉખેડવા જઈશ તો કદાચ પેલો કુમળો છોડ પણ ઉખડી જશે.તેથી એ ધીરજ રાખે છે.પછી જયારે તેને ખાતરી થાય છે કે, હવે છોડના મૂળિયાં બરાબર મજબૂત થયાં છે ત્યારે જ તે કુશળતા પૂર્વક ઘાસ ઉખેડી નાખે છે.”
ગાંધીજીની આ વાત સાંભળીને તે જ ક્ષણથી હું મારા આચાર વિચારમાં તેમને ન ગમતા દોષ કયા કયા છે તે શોધવા લાગી ગયો.
દોષો શોધવા અઘરા ન હતા .પરંતુ નજરે ચડેલા દોષોને ઉખાડીને ફેકી દેવા એ કેટલું અઘરું છે તેની તે દિવસથી જ મને ખબર પડવા માંડી.
-કાકા કાલેલકર
માલિશ કરવા મળે ને ! – નારાયણભાઈ દેસાઈ
એક વખત ગાંધીજી સાબરમતી આશ્રમમાં રેંટિયો કાંતવામાં મશગૂલ હતા. એવામાં કોઈકે આવીને સાવ હળવેથી એમને કહ્યું : ‘બાપુ ! બહાર કોઈ સાવ ગરીબ માણસ તમને મળવા માગે છે.’
‘ગરીબ છે ? તો, તો હું જરૂર મળીશ.’ બાપુએ પ્રત્યુત્તર વાળ્યો અને બાપુ એને મળવા બહાર ગયા.
‘ઓ…હો….હો…. પરચૂર દેવ શાસ્ત્રી, તમે !? પણ આમ કેમ ?’ ગાંધીજી એમને જોઈ બોલી ઊઠ્યા.
‘મને રક્તપિત્ત થયો છે, એટલે દિકરાએ કાઢી મૂક્યો. હવે બહુ ઓછા દિવસો બચ્યા છે મારી પાસે, એટલે બે ઈચ્છાઓ પૂરી કરવા આવ્યો છું. એક તો, તમારા આશ્રમમાં રહેવાની અને બીજી તમારા જ આશ્રમમાં મરવાની !’ બાપુએ વળતો જવાબ વાળ્યો, ‘પહેલી ઈચ્છા પૂર્ણ થશે, બીજી નહિ થાય. તમને હું મરવા નહિ દઈશ.’
એ પછી સાબરમતી આશ્રમમાં એક વાંસની ઝૂંપડી બાંધી એમને માટે રહેવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી અને જે રોગ માણસને અછૂત બનાવતો હતો એ જ રોગના રોગીને ગાંધીજી સતત 45 મિનિટ રોજ માલિશ કરી આપતા. વખત જતાં, એમની હાલત સુધરવા માંડી અને એ સિમલા ગયા. થોડા મહિના પછી, ગાંધીજીને પણ વાઈસરોય સાથે મુલાકાત અર્થે સિમલા જવાનું બન્યું. એમણે તરત જ ‘હા’ પાડી. કારણ, વાઈસરોયની મુલાકાત તો ઠીક, પણ ત્રણ દિવસ સતત એમને પરચૂરદેવ શાસ્ત્રીને માલિશ કરવા મળે ને, એટલે !
મને જ લોકો ગાંધીજી કહે છે !
જનરલ કરીઅપ્પાના ભાઈ કુમારપ્પા પહેલીવાર ગાંધીજીને મળવા સાબરમતી આશ્રમે આવી પહોંચ્યા .ત્યાં માથે ફાળિયું બાંધેલો એક ડોસો સાવરણાથી સાફસુફીનું કામ કરી રહ્મો હતો. કુમારપ્પાએ તેમને પૂછ્યું “ગાંધીજીને જણાવો કે જનરલ કરીઅપ્પાના ભાઈ તેમને મળવા આવ્યા છે.’
એ ડોસાએ તેમને સામે પ્રશ્ન કર્યો : ‘ગાંધીજીએ તમને કેટલા વાગ્યાનો સમય આપ્યો છે?”
કુમારપ્પાએ એ પુછપરસ પ્રત્યે અણગમો પ્રગટ કરતા કહ્યું ,”એનું તારે શું કામ છે ? તું તારે અંદર જઈને ખબર આપ. જો કે એમણે ચાર વાગ્યે મળવાનો સમય આપ્યો છે.”
‘પણ હજી તો સાડા ત્રણ જ વાગ્યા છે!’ ડોસાએ તેમને જણાવ્યું .
કુમારપ્પા ખીજાઈ ગયા : “ડહાપણ કર્યા વગર હું કહું છું એમ કર !’
આથી એ ડોસો અંદરના ખંડમાં ચાલ્યો ગયો અને થોડીવારે પાછો આવીને બોલ્યો: ‘સાહેબ ! આપ બેસો. ગાંધીજી આપને ઠીક ચાર વાગ્ર્યે મળશે.’
કુમારપ્પા બેઠક ખંડની ગાદી પર બેસી ગયા .
બરાબર ચાર વાગ્ર્યે એ ડોસાએ પોતાના માથેથી ફાળિયું કાઢી નાખ્યું અને
કુમારપ્પાને પૂછ્યું :‘બોલો સાહેબ ! શું કામ છે ? મને જ લોકો ગાંધીજી કહે છે ! “
ગુજરાતી ભાષાના લોકપ્રિય સાહિત્યકાર અને ચિંતક ડો.ગુણવંત શાહના, સત્ય ઘટનાઓ પર આધારિત પ્રેરક લેખોના પુસ્તક ‘પ્રભુના લાડકવાયા’માંથી પ્રસ્તુત લેખ સાભાર લેવામાં આવ્યો છે.
કાલ્પનિક વાર્તાઓ કરતાં સત્ય ઘટનાત્મક વાર્તાઓ બહુ હૃદય સ્પર્શી હોય છે અને જીવનની આવી વાસ્તવિકતાઓને જ્યારે ગુણવંતભાઈ જેવા કોઈ સિદ્ધ સાહિત્યકારની કલમનો સાથ મળી જાય ત્યારે સોનામાં સુગંધ ભળી જાય છે.
રીડ ગુજરાતીમાં શ્રી ગુણવંત શાહ લિખિત “ખરી પડેલા પુષ્પની સુગંધ “ સત્ય ઘટના જ્યારે મેં વાંચી ત્યારે મારા હૃદયને એ સ્પર્શી ગઈ. માત્ર ૧૦ મહિનાની ઉમરમાં ખીલીને ખરી પડેલા એક પુષ્પ જેવા મારા પ્રથમ પુત્રની યાદ તાજી થઇ ગઈ.આમ તો દરેક સ્વ જનનું મૃત્યું દુખદ હોય છે પરંતુ અકાળે આવેલ પુત્ર વિરહ ખુબ દુઃખદાયક હોય છે એનો અનુભવ મેં કરેલો છે.
અકાળે ખરી પડેલ પુષ્પ સમા આ વાર્તાના નાયક ડૉ. જાતુષ શેઠ ને મારી શ્રધાંજલિ
વિનોદ પટેલ
ખરી પડેલા પુષ્પની સુગંધ … ડો. ગુણવંત શાહ
કલ્પના તો કરી જુઓ ! એક યુવાન ભણવામાં અત્યંત તેજસ્વી હોય તો ય વિનમ્ર અને વિનયી હોય. એ યુવાન હોનહાર વિજ્ઞાની હોય તોય કૃષ્ણભક્તિમાં તરબોળ હોય. એ યુવાન અંગ્રેજી ભાષા પર પ્રભુત્વ ધરાવતો હોય તોય એને ગુજરાતી ભાષામાં લખવા-વાંચવા-બોલવાની સારી ફાવટ હોય. એ યુવાન ઉચ્ચ શિક્ષણમાં પરદેશી સંસ્થામાં વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે સંશોધન કરવામાં પરોવાયો હોય તોય વારંવાર માતા-પિતાને, મિત્રોને અને સ્વજનોને એવા સુંદર પત્ર લખતો હોય, જેમાં એનાં વાચન-મનનનો નિચોડ હોય. એ હોનહાર યુવાન કાર અકસ્માતમાં ઈટલીમાં મૃત્યુ પામે ત્યારે એનાં માતા-પિતા પર શું વીતે ?
નામ એનું ડૉ. જાતુષ શેઠ, પરંતુ પ્રેમથી સ્વજનો એને જિગર કહીને સંબોધતા. એણે વડોદરાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીમાં ન્યુક્લિયર ફિઝિક્સ વિષયમાં એમ.એસ.સી. કર્યું અને ગોલ્ડ મેડલ પ્રાપ્ત કર્યો. ત્યાર પછી જિગરે પુણેના ‘ઈન્ટર યુનિવર્સિટી સેન્ટર ઑફ ઍસ્ટ્રૉફિઝિક્સ’ માં પી.એચ.ડી. કર્યું. પુણેમાં અભ્યાસ કરતી વખતે એ પ્રસિદ્ધ વિજ્ઞાની ડૉ. જયંત નારળીકરના સંપર્કમાં પણ આવ્યો હતો. પુણેથી જિગર જર્મની ખાતે ‘મૅક્સ પ્લેન્ક ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ઍસ્ટ્રૉફિઝિક્સ’ જેવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થામાં ત્રણ વર્ષની ફેલોશિપ મેળવીને બ્રહ્માંડના રહસ્યોનો તાગ મેળવવા પહોંચી જાય છે. માત્ર દોઢ જ મહિનો વીતે ત્યાં મ્યુનિકથી ઈટલી ફરવા માટે સરૈયા નામના મિત્રની સાથે જાય છે અને રોમથી થોડે દૂર કાર અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામે છે. એક ઊંચેરો જીવ અવકાશયાત્રાએ નીકળી પડે છે !
જિગર (સંસ્કારી પરિવારમાં : માતા વીણાબહેન, પિતા વિપિનભાઈ અને બંધુ હૃદયરોગના નિષ્ણાત ડૉ. ચિરાગ શેઠ – ફોન : 0261-3535894) મગજ અને મનથી વિજ્ઞાની હતો, પરંતુ હૃદયથી ભીનો કૃષ્ણભક્ત હતો. એને ક.મા. મુનશીએ લખેલ ગ્રંથ ‘કૃષ્ણાવતાર’ પ્રિય હતો અને ત્યાર પછીના ક્રમે મારો ગ્રંથ ‘કૃષ્ણનું જીવનસંગીત’ પણ એટલો જ પ્રિય હતો.
એ સ્વજનોને અને મિત્રોને પત્ર લખતો ત્યારે અંતે કાયમ લખતો : ‘કૃષ્ણાર્પણમસ્તુ.’ એક પત્રમાં એ લખે છે :
અંધકાર આપણો વર્તમાન છે અને પ્રકાશ આપણું શમણું ! આ તો ક્ષણનું તપ છે. દુઃખી હો ત્યારે બીજાનાં દુઃખના ટોપલા થોડા ઊંચકો તો તમને આનંદ થાય.
કોઈ પુષ્પ પૂરેપૂરું ખીલતાં પહેલાં જ ખરી પડે ત્યારે માળીને પ્રશ્ન થાય છે : ‘આ પુષ્પ અકાળે ખરી પડ્યું એનું કારણ શું ?’ લૅન્સેલોટ એલિફન્ટે એક બાળકની કબર પર લખાયેલા મૃત્યુલેખ (એપિટાફ)ના શબ્દો ટાંક્યા છે :
‘આ પુષ્પને કોણે ચૂંટ્યું ?’ માળીએ પૂછ્યું. ‘મેં એને મારા માટે ચૂંટ્યું છે.’ માલિકે કહ્યું. અને માળીએ મૌન સેવ્યું !
જિગરનું મૃત્યુ એવા સમયે થયું, જ્યારે એ પોતાનામાં પડેલી શક્યતાને વાસ્તવિકતામાં ફેરવવાની સાધના કરી રહ્યો હતો. એનામાં અવકાશવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે મૂલ્યવાન પ્રદાન કરવાની બધી જ સામગ્રી હતી. જર્મનીની સંસ્થામાં આ વિષયમાં સંશોધન કરનારો એ એકમાત્ર એશિયન હતો. જો જિગર બીજાં દસ વર્ષ સુધી જીવ્યો હોત તો એણે કદાચ પોતાના વિષયમાં નૉબેલ પારિતોષિક પણ પ્રાપ્ત કર્યું હોત ! ખરી પડેલા પુષ્પની સુગંધનો પરચો એ પુષ્પની સમીપ પહોંચેલા મનુષ્યોને મળતો રહે છે.
મને મારા પ્રિય વાચકને મળવાનું સદભાગ્ય પ્રાપ્ત ન થયું. હું જિગરને કદી પણ મળ્યો ન હતો. અત્યારે મારા હાથમાં ‘ડૂબેલા સૂરજનું અજવાળું’ પુસ્તક છે. એમાં જિગરે લખેલા પત્રોના એવા અંશો પ્રગટ થયા છે, જે વાંચીને હૈયું રડી ઊઠે છે. એ પત્રોમાં બ્રહ્માંડના રહસ્યને સમજવા મથનારા એક વિજ્ઞાનીની અધ્યાત્મદષ્ટિ પણ પ્રગટ થતી દીસે છે. આ પુસ્તક વાંચ્યું ત્યારે એક એવા સહૃદય વાચકને ગુમાવી બેઠાનું દુઃખ થયું, જે હવે ક્યારેય મળવાનો નથી. લેખકને અંદરથી ગૌરવનો અનુભવ થાય એવા સુજ્ઞ વાચકો કેટલા ? વિજ્ઞાનના અભ્યાસ સાથે ઉપનિષદ, ગીતા અને કૃષ્ણના પ્રેમમાં પડે એવા વિજ્ઞાની કેટલા ?
પ્રભુને કદાચ બધાં જ સંતાનો ગમે છે, પરંતુ કેટલાંક સંતાન પ્રભુનાં ખાસ લાડકાં હોય એમ બને. માણસે જીવનમાં બીજું કશું નથી કરવાનું. એણે કશીક એવી ધાડ મારવી જોઈએ, જેથી પોતે પ્રભુના લાડ પામે. આઈન્સ્ટાઈન મહાન વિજ્ઞાની હતો, પરંતુ અંદરથી ઈશ્વરનો ભક્ત હતો. આવું જ ન્યુટન માટે પણ કહી શકાય. આવું જ નારળીકર અને પંકજ જોશી માટે પણ કહી શકાય. બ્રહ્માંડ એક વિરાટ રહસ્ય છે. વિજ્ઞાનને બ્રહ્માંડની વિગતોમાં રસ છે. અધ્યાત્મને સૃષ્ટિમાં સર્વત્ર સંતાયેલા સર્જનહારને સમજવામાં રસ છે. આપણને બંનેની જરૂર છે.
જીવનમાં શિક્ષણનું ખુબ જ મહત્વ છે એમાં કોઈ બે મત ના હોઈ શકે. જીવન જ એક શિક્ષણની પ્રયોગશાળા છે. જીવનને કેળવે એનું નામ જ કેળવણી.જીવનની લગભગ બધી જ સમસ્યાઓનો ઉકેલ શિક્ષણ પાસે છે એમ જે કહેવાય છે એ બિલકુલ સાચું છે.
જેમની પ્રવૃત્તી ક્રાંતીકારી કેળવણી વીષયક રહી છે એવા સાહિત્ય વિદ સ્નેહી મિત્ર શ્રી જુગલકિશોર વ્યાસ એ એમના બ્લોગ નેટ ગુર્જરીમાં પ્રગટ કરેલ કેળવણી વિષયક એક સમાચાર મને આકર્ષી ગયા .
આ સમાચાર છે ..
માત્ર ૧૯ વર્ષના એક નવ યુવાન શ્રી મિહિર પાઠકએ કેળવણી ક્ષેત્રે કંઇક નવું કરી બતાવવાનો મનમાં દ્રઢ સંકલ્પ કર્યો છે.આ સંકલ્પ માટેના એક માધ્યમ તરીકે ભારતના પ્રજાસત્તાક દિવસ ૨૬ મી જાન્યુઆરીથી “સંનિષ્ઠ કેળવણી” એ નામનો નવો બ્લોગ શરુ કર્યો છે.નઈ તાલીમ અને કેળવણી એ આજીવન શિક્ષક શ્રી જુગલકીશોરભાઈ ના રસના વિષય હોઈ તેઓ પણ એમાં બનતો સહયોગ આપી રહ્યા છે એ આનંદની વાત છે.
મિહિર કેળવણી વિષે શું વિચારે છે એ અહી વાંચો.
એક વખત વિનોબાજીને એક વિદ્યાર્થીએ પૂછ્યું,
‘શું ભૂદાન આંદોલનમાં જોડાવા માટે અમારે કૉલેજ છોડી દેવી જોઈએ ?’ વિનોબાજીએ જવાબ આપ્યો, ‘ભૂદાનમાં ન જોડાવું હોય તો પણ કૉલેજ છોડવી જોઈએ..’
દુનિયામાં ઘણા લોકોના આખેઆખા જીવન કોઈ જ અર્થ વગર ગુજરી જાય છે. યુવાની પૈસા કામવામાં અને પછીનું જીવન એ પૈસાને સાચવવામાં પૂરું થઈ જાય છે. પહેલાં ભણો પછી નોકરી કરી પૈસા ભેગા કરો પછી લગ્ન અને રિટાયર્ડ લાઈફ. હું માનું છું કે આ બધું જ મોટાભાગના લોકો માટે જરૂરી છે, પણ કદાચ અમુક લોકો માટે નહી. હું આ ચક્કરમાં બંધાતાં પહેલાં મારા પ્રશ્નોના ઉકેલ શોધવા માંગુ છું. મારા જીવનનો અર્થ શોધવા માગું છું. હું કયા કામ માટે આ દુનિયામાં આવ્યો છું તે જાણવા માગું છું. મારી આત્માના પોકારને સાંભળી તેને અનુસરવાની હિંમત બતાવવા માંગુ છું. તો જ તો હું ખરો યુવાન.
મારા મનમાં સદાય પ્રશ્નો થાય, ‘આ માણસ, કે હવે તેને દરેકના વિકલ્પો શોધવા પડયા ? ન્યાય તંત્રના વિકલ્પો, રાજનીતિના વિકલ્પો, જીવનપદ્ધતિના, શિક્ષણપદ્ધતિના વિકલ્પો, શુદ્ધ હવાના વિકલ્પો…’જયારે તે આ વિકાસની દોડમાં ભાગતો હતો ત્યારે તેને આ બધાંનું કશું જ ભાન ન રહ્યું ?
કોઈક જગ્યાએ આત્મહત્યાઓ થાય છે; કોઈક જગ્યાએ આતંકવાદી હુમલા, ક્યાંક ભૂખમરો છે તો ક્યાંક નિરક્ષરતા… આ બધી જ સમસ્યાઓ આપણી સમાજવ્યવસ્થાનું સાચું ચિત્ર આપણી સામે ખડું કરે છે. આ બધું જ, આપણે જ બનાવેલી સિસ્ટમમાં થાય છે. હા, આપણે બનાવેલી – કારણ આપણે તો લોકશાહીમાં જીવીએ છીએ અને આપણી પાસે તો હ્યુમન રાઇટ્સ છે ને !
ઉપરની દરેક સમસ્યાને લોકો પોતપોતાની રીતે ઉપર ઉપરથી હલ કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે. પણ મારા મતે સમસ્યાનો ઉકેલ મૂળિયાંમાં છે. મૂળિયાં એટલે સમાજ વ્યવસ્થા – જે માણસ ઘડે છે. અને માણસ ઘડાય છે ‘શિક્ષણ દ્વારા’, ‘કેળવણી’ દ્વારા. કેળવણી જ માણસને બદલી શકે, તેનું હૃદય પરિવર્તન કરી શકે અને વિશ્વશાંતિનો સંદેશ ફેલાવી શકે.
ભારતમાં ગાંધીજી, રવીન્દ્રનાથ ટાગોર, સ્વામી વિવેકાનંદ, જ્યોતિબા ફૂલે, વગેરે મહાનુભાવોએ કેળવણીનું દર્શન આપ્યું છે. જે માનવજાતને વિશ્વશાંતિ તરફ લઈ જવા સક્ષમ છે.
ગુજરાતમાં લોકભારતી અને દક્ષિણામૂર્તિ જેવી સંસ્થાઓ તથા શિક્ષણના ભેખધારી હજારો કેળવણીકરો છેવાડાના માનવી સુધી પહોંચી એક નવી સમાજ વ્યવસ્થાના પાયા નાખી રહ્યા છે…
ચાલો આપણે તેમના જીવનસંગીતને જાણીએ… અને તેમાંથી પ્રેરણા લઈએ…
“વિનોબાજી કહેતા કે આઝાદી પછી તરત આપણે શિક્ષણવ્યવસ્થા બદલવામાં ચૂકી ગયા.”
પણ હવે જાગવું જ રહ્યું… હું તો પૂરેપૂરો મથવાનો છું… શું તમે સાથ આપશો ?
(ફક્ત ટેલિફોન પરની વાતથી જ મને સાથ આપવા એક વ્યક્તિ તૈયાર થઈ; યોગાનુયોગ તે નઈતાલીમની જ વ્યક્તિ, જુગલકિશોરભાઈ – જુકાકા ! આ બ્લૉગ દ્વારા જે કાંઈ કાર્યો હું કરવા માગું છું તેમાં તેમનો પૂરો માર્ગદર્શક–સાથ મળવાનો છે.)
બ્લૉગવાચન દ્વારા એક વાચકરૂપે અને ક્યાંક, કોઈક પ્રસંગે લખાણ વગેરે દ્વારા આપ સૌ પણ મને સાથ આપશો એવી આશા રાખું તો નિરાશ નહીં જ થવાય તેવા વિશ્વાસ સાથે – સાભાર,
‘સંનિષ્ઠ કેળવણી’ બ્લોગની તારીખ ૨૬ મી જાન્યુઆરી ૨૦૧૬ ની પ્રથમ પોસ્ટમાં વાચકોને ઉદ્દેશીને સંપાદકોએ લખેલો પત્ર આ રહ્યો ….
વાચકોને પ્રથમ પત્ર …..
સુજ્ઞજનો !
શિક્ષણનું ક્ષેત્ર જીવનનાં લગભગ બધાં જ ક્ષેત્રો સાથે કારણ–કાર્ય સંબંધે જોડાયેલું રહ્યું છે. બાળક કુટુંબના ઉંબરની બહાર ડગલું માંડે છે તે પછી સૌથી પાયાનું અને સૌથી વધુ સહેતુક જોડાણ એનું શાળા સાથે થતું હોય છે. શાળાથી વંચિત રહેવું કે હોવું એને શાપરૂપ ગણાયું છે.
વર્ધા સંમેલનમાં ગાંધીજીના સાંનિધ્યે જે વિસ્તૃત અને ઉંડાણથી ચર્ચા થઈ અને જે નિર્ણયો લેવાયા તેને આપણે નઈતાલીમના નામે ઓળખતાં આવ્યાં છીએ. ગુજરાતમાં આ નઈતાલીમના પ્રયોગો ખૂબ સારા પ્રમાણમાં સફળ થયા છે.આજે પણ ગુજરાતમાં અનેક સંસ્થાઓ આ ક્ષેત્રે સક્રિય છે.હજારોની સંખ્યામાં વ્યક્તિઓ તે તાલીમનો લાભ લઈને પોતાની જીવનીને સાર્થક કરી શકી છે.
વૈશ્વિક દૃષ્ટિએ જોઈએ તો પણ નઈતાલીમના જ મહદ્ અંશોને જગતે સૈદ્ધાંતિક રીતે સ્વીકાર્યા છે. ને તોયે તેના અમલીકરણની ઓછપને લીધે આજના શિક્ષણના અનેક સવાલો સમગ્ર જગતને મૂંઝવી રહ્યા છે……ને હવે શિક્ષણની કોઈ ચમત્કારિક પ્રણાલીની જાણે કે રાહ છે !!
સમાજના, જીવન સમસ્તના, લગભગ બધા જ સવાલોનો ઉકેલ જેમાં રહ્યો છે તે શિક્ષણનું મહત્ત્વ પુન: સ્થાપિત કરવાનું હવે અનિવાર્ય બની ચૂક્યું છે.
આવે સમયે સમાજનાં સૌ કોઈએ યથા શક્તિ, યથા મતિ પ્રયત્નશીલ થવું પડશે એવું સસંકોચ, પણ કહ્યા વગર રહી શકાતું નથી. પરંતુ અન્યોને કહેવાની પહેલાં જાતે આગળ આવવું તે જરૂરી ગણાય ! ને તેથી આ એક નવલો, ને ઘણે અંશે અઘરો પ્રયત્ન અમે આજથી શરૂ કરી રહ્યા છીએ.
જીવન સાથે ઘનિષ્ટતાથી સંકળાયેલા શિક્ષણના આ પ્રયોગને,અમારા વાચકો આવકારે અને ફક્ત વાચકરૂપે જ નહીં બલકે ‘સંનિષ્ઠ કેળવણી’માં રસપૂર્વક ભાગ લઈને અમને પ્રોત્સાહિત કરે, મદદરૂપ બને તેવી આશા–અપેક્ષા સાથે નમ્ર વિનંતી કરીએ છીએ.
– સંપાદકો
બ્લોગની મુલાકાત લેવા આ હેડર ચિત્ર પર ક્લિક કરીને ત્યાં પહોંચી જાઓ .
આજે જાણીતા કલાકારોના નામે સસ્તું મનોરંજન પીરસતી મેગા ફિલ્મો કરોડો રૂપિયાની કમાણી કરી રહી છે જેમાં સમાજ લક્ષી સંદેશ બહુ ઓછો જોવા મળે છે.પહેલાં જેવી આર્ટ ફિલ્મો બહુ ઓછી આજે જોવા મળે છે.
ફિલ્મનું નામ સૂચવે છે એમ આ ફિલ્મ ‘ચોક એન્ડ ડસ્ટર’ વિદ્યાર્થીઓ ,શિક્ષકો અને સંસ્થાઓના પ્રશ્નો અને એના ઉકેલની વાત લઈને આવી છે.શિક્ષણ આજે એક વેપાર બની ગયો છે.વિદ્યાર્થીઓના હિતોની છડેચોક અવગણના થતી જોવાય છે.શિક્ષણ જગતને સ્પર્શતી આ નવી હિન્દી ફિલ્મની સરસ સમીક્ષા લેખિકા મિત્ર સુ.શ્રી રાજુલ કૌશિકએ એમના બ્લોગમાં કરી છે એ મને ગમી ગઈ . આજની પોસ્ટમાં વાચકો માટે એને વાંચવા અહી એમના આભાર સાથે ફરી રજુ કરેલ છે.
Smt.Rajul Kaushik
અમદાવાદનાં વતની રાજુલબેન ફિલ્મોનો રીવ્યુ જ નહી અન્ય સાહિત્ય પ્રકાર માટે લખવામાં પણ માહિર છે..ફિલ્મ રીવ્યુ લખવાની કળા રાજુલબેન એ સારી આત્મસાત કરી છે એ એમના બ્લોગ રાજુલનું મનોજગત માં પ્રસિદ્ધ બીજી આવી ફિલ્મોના રીવ્યુ ઉપરથી જોવા મળે છે.
રાજુલ બેનની ફિલ્મ સમીક્ષા વાંચીએ એટલે જાણે કે ફિલ્મ જોતા હોઈએ એવો અહેસાસ થાય છે.આજનું સસ્તું મનોરંજન પીરસતી મેગા ફિલ્મોની જગાએ આવી ‘ચોક એન્ડ ડસ્ટર’ જેવી હેતુ લક્ષી ફિલ્મો વધુ બને અને એ જોવાય એમાં સમાજની ભલાઈ છે. આજના વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષણ જગતને આવી ફિલ્મો મોટો સંદેશ આપી સારી સેવા બજાવી શકે .નિર્માતા-અમીન સુરાની,નિર્દેશક-જયંત ગિલાટર અને સંગીત- સંદેશ શાંડિલ્ય, સોનુ નિગમ સૌને અભિનદન.
રાજુલબેનના રીવ્યુંને અંતે ફિલ્મના ટ્રેઇલરનો યુ-ટ્યુબ વિડીયો જોવાથી આ ફિલ્મમાં રહેલા સંદેશનો ભલે થોડો પણ એક અંદાઝ જરૂર મળી જશે.
કબીર સાહેબે સદીઓ પહેલા કહ્યું હતું એ પ્રમાણે એટલું તો સ્પષ્ટ થાય છે કે ગુરૂ અને ગોવિંદની તુલનામાં પણ ગુરૂને પ્રથમ સ્થાન આપવામાં આવતું. એક એકલવ્ય હતો જેણે ગુરૂ દક્ષિણામાં પોતાનો અંગૂઠો કાપી ગુરૂના ચરણે ધરી દીધો હતો. કારણકે એ સમય હતો જ્યારે વિદ્યા, વિદ્યાગુરૂ અને વિદ્યાપીઠ સન્માનીય હતા. વર્તમાન સમયમાં વિદ્યા અને વિદ્યાપીઠ બંને એકદમ પ્રોફેશનલ અને બિકાઉ બની ગયા છે. મૂળ આ હાર્દને પકડીને રજૂ થયેલી ફિલ્મ ‘ચોક એન્ડ ડસ્ટર’ વર્તમાન સમયની સિસ્ટમનું આબેહૂબ નિરૂપણ છે.
સો બસ્સો કરોડની ક્લબમાં ઉમેદવારી નોંધાવનાર નિર્માતા અને ફિલ્મોથી તદ્દન અલગ ભાત શૈલી લઈને આવેલી આ ફિલ્મમાં ક્યાંય કોઇ જગ્યાએ ગ્લેમરનો સ્પર્શ સુદ્ધા નથી અને તેમ છતાં ઉત્કૃષ્ટ અભિનયથી પ્રેક્ષકોના હ્રદય મનને જ સ્પર્શે એવા પર્ફોર્મન્સને દિપાવે તેવી અભિનેત્રીઓએ આ ફિલ્મને સબળ અને સફળ બનાવી છે. ક્યારેક એવું બને કે કલ્પનાથી પર કેટલીક હકિકત સામે આવે. ચૉક એન્ડ ડસ્ટર ફિલ્મમાં પણ કંઇક એવી જ અનુભૂતિ થઇ. ઝાઝા હો હલ્લા વગર રજૂ થયેલી ફિલ્મને મનોરંજનની કેટેગરીમાં તો નહીં જ મુકી શકાય પણ એક સંદેશ આપવાનો પ્રયાસ અહીં કરવામાં આવ્યો છે એ તો બિરદાવવો જ રહ્યો.
કાંતાબેન હાઇસ્કૂલને એવી નંબર વન બનાવવી કે જ્યાં સેલીબ્રીટી ના સંતાનો ભણવા આવે એવી ખ્વાહીશ ધરાવતા ટ્રસ્ટી અમોલ પારિક ( આર્યન બબ્બર) સ્કૂલનું સંચાલન અનુભવી પ્રિન્સિપલ ભારતી શર્મા( ઝરીના વાહબ)ને સોંપવાના બદલે એનું સુકાન જુવાન અને જોશીલી કામિની ગુપ્તા( દિવ્યા દત્તા)ને સોંપે છે. કામિની સ્કૂલના અનુભવી અને સિનીયર શિક્ષકોને હેરાન કરવાનું શરૂ કરે છે. સ્કૂલના મેથ્સ ટીચર વિદ્યા સાવંત ( શબાના આઝમી) અને જ્યોતિ ( જૂહી ચાવલા) આનો વિરોધ કરે છે. કામિની તેની સામે વિદ્યાને બિનઅનુભવી શિક્ષક ઠરાવીને નોકરીમાંથી બરખાસ્ત કરે છે. આ આઘાત સહન ન કરી શકવાથી વિદ્યાને સ્કૂલમાં જ હાર્ટએટેક આવે છે અને તેને હોસ્પીટલમાં એડમિટ કરવામાં આવે છે. જ્યોતિ આ અન્યાય સહી લેવાના બદલે એક ટી.વી ચેનલ રિપોર્ટરનો સાથ લઈને તેનો વિરોધ ઉઠાવે છે.
વિદેશી લોકેશન કે ઝાકઝમાળવાળા સેટના બદલે મધ્યમવર્ગી પરિવાર, સ્કૂલના સામાન્ય સેટ વચ્ચે પાંગરતી આ કથામાં શિક્ષણશાસ્ત્રી, શિક્ષણ પ્રથા અને શિક્ષક વચ્ચેના મતભેદને નિર્દેશકે ખુબ સરસ રીતે રજૂ કર્યા છે. વાસ્તવિકતા તો આજે એ પણ છે કે હવે શિક્ષણશાસ્ત્રીઓની સાથે સાથે શિક્ષકો પણ એટલા જ પ્રોફેશનલ બનતા ગયા છે. જો કે અહીં નિર્દેશકે શિક્ષકને સાંગોપાંગ સરળ નિષ્ઠાવાન અને વિદ્યાર્થીઓનું ભલુ ઇચ્છનારા બતાવ્યા છે ત્યારે મનને જરૂર એવું થાય કે કાશ વર્તમાન સમયે આવા શિક્ષકો હોત તો!!!!
ખેર, વિચારો અને વાસ્તવિકતામાં જે ફરક છે તેને સ્પર્શ્યા વગર ફિલ્મ જોઇએ તો હકિકત એ છે કે સમગ્ર ફિલ્મ અભિનેત્રીઓના અભિનયથી ઉજાગર છે.
શબાના આઝમીના ચહેરા પર ઉંમરની થોથર સ્પષ્ટ દેખાઇ આવે છે. પરંતુ સાથે અભિનયમાં પાકટતા- પિઢતા વર્તાય છે. મધ્યમવર્ગી મહિલા અને સંનિષ્ઠ શિક્ષાગુરૂના પાત્રને શબાનાએ સોહાવ્યું છે. વિદ્યાર્થીઓની સાથે સલૂકાઇથી વર્તતી વિદ્યા પર વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવાની નાફરમાની નો હુકમ બહાર પડે છે ત્યારે એ કઠુરાઘાતથી વલવલી ઉઠતી વિદ્યાના ચહેરા પર દુઃખ-દર્દ પ્રેક્ષક સુધી પહોંચે છે.
રિચા ચઢ્ઢા અને ઉપાસના સિંહે પણ તેમના પાત્રને સુંદર ન્યાય આપ્યો છે.
દિવ્યા દત્તાએ આજ સુધીમાં અનેક ફિલ્મોમાં નાના મોટા પાત્ર ભજવ્યા છે. અને લગભગ દરેક પાત્રને એના અભિનય થકી સાર્થક કર્યા છે. પ્રેક્ષકોના મનમાં ધૃણા ઉપજે એવા સત્તામાં મગરૂર સાશક તરીકે પોતાની જાતને રજૂ કરતી દિવ્યા દત્તાએ સબળ અભિનેત્રી હોવાની ઓળખ આપી છે.
સોને પે સુહાગા જેવી જૂહીએ તો આ ફિલ્મમાં કમાલ કરી છે. ચુલબુલી અભિનેત્રી આજે આટલા વર્ષોના વહાણા વહી ગયા હોવા છતાં પણ એટલી જ તરોતાજા દેખાય છે એટલું જ નહીં પણ એના અભિનયને પણ ઉંમરનો પાસ લાગ્યો નથી એ સ્પષ્ટ દેખાઇ આવે છે. ગુલાબ ગેંગની સત્તા લોલુપ સુમિત્રાદેવીની ઇમેજથી તદ્દન વિરૂધ્ધ સત્તાધિકારીઓને પડકારતી જ્યોતિના પાત્રને જુહીએ જીવંત કર્યુ છે. અભિનયથી સાથે ચોટદાર સંવાદોથી જુહી સમગ્ર ફિલ્મમાં ઝળકી ઉઠી છે. “ આજ દ્રોણાચાર્ય બિમાર હૈ , કહાં હૈ ઉસકા અર્જુન?” કહીને આદર્શવાદી યુવાનોના મનને ઝંકોરતી જુહી, સ્કૂલમાં બાળકોની સાથે બાળક જેવી બની જતી બાળ સુલભ જુહી , રિપોર્ટર નો સાથ લઈને અન્યાય સામે ઝુંબેશ ઉઠાવતી જુહી, કામિનીએ આપેલા આઘાત સામે ઉગ્ર પ્રત્યાઘાત આપતી જુહી, કેટ કેટલા સ્વરૂપે રજૂ થયેલી જુહીએ દરેક સ્વરૂપને આત્મસાત કર્યા હોય એટલી સહજતાથી નિભાવ્યા છે.હેટ્સ ઓફ્ફ જુહી.
સપોર્ટીંગ સ્ટાર્સ જેવા કે ગિરીશ કર્નાડ, આર્યન બબ્બર, સમીર સોની ,જેકી શ્રોફે પણ પાત્રાનુચિત પરફોર્મન્સ આપ્યો છે.
સીધા જ મનને સ્પર્શે એવા સાદગીભર્યા સબળ પાત્રો ને લઈને જયંત ગિલાટરે ફિલ્મની કથાને બરાબર પકડી રાખી છે. ફિલ્મને અનુરૂપ ‘ હમ શિક્ષા કે , ગુરૂ બ્રહ્મા જેવા ગીતોનું ચિત્રાંકન પણ સુંદર રીતે થયું છે.
સહ પરિવાર જોઇ માણી શકાય એવી ફિલ્મ આજની ફિલ્મો કરતાં સાવ અલગ ચિલો ચાતરનારી બની છે.
ગુજરાતના કલાગુરૂ સ્વ. રવિશંકર રાવળના જીવનની બહુ નહી જાણીતી વાત-મ્હોરાં બનાવવાની એમની કળા વિષે પ્રકાશ પાડતો એક સરસ લેખ શ્રી સુરેશ જાની એ એમના બ્લોગ સૂર સાધના મા પોસ્ટ કર્યો છે એને એમના આભાર સાથે અહી રી-બ્લોગ કરતાં આનંદ થાય છે.
ગુજરાતના કલાગુરૂ સ્વ. રવિશંકર રાવળના જીવનની આ અદભૂત વાત છે.
અને એ આખો પ્રસંગ આ રહ્યો ( તેમની જીવનકથામાંથી એક પાનું)
‘કુમાર’ના સ્થાપક અને ગુજરાતમાં કળાના શ્રી ગણેશ કરાવનાર, ગુજરાતના આવી અપૂર્વ વિભૂતિની તસ્વીર આ રહી.
આ ફોટા પર ‘ક્લિક’ કરી, તેમનો પરિચય વાંચો.
આવા હતા ગુજરાતમાં લલિત કળાના પ્રથમ પ્રવાસી.
તેમના પુત્ર ડો. કનક રાવળ પર પણ પિતાના આવા સંસ્કારોની અસર રહી હતી. તેમના જીવનનો એક પ્રસંગ – તેમના જ શબ્દોમાં ….
1949માં હું ફાર્મસિના પહેલાં વર્ષમાં હતો ત્યારે એકાએક સ્વ.ડો.વિક્રમભાઈ સારાભાઈના સેક્રેટરીનો મારા પર સંદેશો આવ્યો કે મારે તેમને મળવું.વધારે પુછ તાછ કરત્તાં જાણવા મળ્યું કે શ્રીમતિ.મ્રુણાલિનીબેન તેમની નૃત્ય મંડળીને પરદેશ લઈ જવાના હતાં અને તેમને તે માટે કથકલીના ન્રુત્યકારો માટે મ્હોરાંની જરુર હતી.
. જુની પ્રથા પ્રમાણેતો દરેક નટને બે ત્રણ કલાક બેસવું પડે અને મેકપમેન તેમના ચહેરા પર ચોખાની લુગદી વડે પાત્ર ઉપજાવે. પરદેશમાંતો આવો સમય ના ફાળવાય પણ મ્હોરાં હોયતો ફટાફટ બદલી શકાય.. તે માટે તમણે તપાસ કરતાં જસવંતભાઈ ઠાકર પાસેથી મારી હોબીની ખબર પડી.. આ માટે મારે નટોના ચહેરાના માપ લેવા પડે તેમજ મ્હોરાંના રંગરોગાન માટે ફોટા જોઈએ.. મારે માટે તેમને મળવા મારા ઘરથી શાહિબાગ સુધી સાઈકલ પર જવું મુશ્કેલ હતું એટલે તેઓ શહેરમાં માભાઈ હોલ આવે અને હું તેમને ત્યાં લોબીમાં મળું તેમ નક્કી કર્યું.ઠરાવેલા સમયે હું ત્યાં પહોંચ્યો ત્યારે મૃણાલિનીબેન,વિક્રમભાઈ અને તેમની આખી નટ મંડળી આવી પહોંચી. તે સૌને જોઈને અને હુંતો આભો જ થઈ ગયો. થોડી પળો સ્વસ્થ થતાં લાગી. ર, મેં નટોના ચહેરાં માપ્યા અને તેમણે મને કથકલીના ચોટી મેકઅપની કોડાક્રોમ સ્લાઈડ રંગ સજાવટ માટે આપી અને અમે છુટા પડ્યાં.
બેએક અઠવાડિયામાં મ્હોરાં તૈયાર થયા. તેમને રંગી આપવા, મારા પ્રિય બાપુએ તે કામ ઉપાડી લીધું. રવિભાઈતો ભુતકાળમાં સારાભાઈ પરિવારના કલાગુરુ એટલે સારાભાઈ દંપતિ જાતે અમારે ઘેર ‘ચિત્રકુટ’ ખુબ ગુરુભક્તિ ભાવ સાથે આવ્યાં અને બાપુએ બેએક કલાકમાં મ્હોરાં રંગી આપ્યાં.
પછી સાંભળ્યું હતું કે તે મ્હોરાં દુનિયાની સફરે ફરી આવ્યાં
આવાં મહોરાં…
અને હવે કેમેરાની નજર અત્યારના વિશ્વ પર ફેરવીએ તો.
આવાં જ એક મહાન ડેનિશ કલાકાર મહિલા -ગગ્ગર પેટરની આવી કળા માણો….
King is most famous for his “I Have a Dream” speech, given in front of the Lincoln Memorial during the 1963 March on Washington for Jobs and Freedom.
જાન્યુઆરી ૧૮, ૨૦૧૬ના રોજ સમસ્ત અમેરિકાએ જેમના જન્મ દિવસના માનમાં એ દિવસને નેશનલ હોલી ડે તરીકે ઉજવ્યો એ વિભૂતિ ડો.માર્ટિન લ્યુથર કિંગનો જન્મ ૧૫ જાન્યુઆરી ૧૯૨૯ના રોજ જ્યોર્જીયા,અમેરિકામાં થયો હતો. એમના બાળપણથી જ એમણે એમના રાજ્ય અને બીજા રાજ્યોમાં કાળા ગોરા વચ્ચે પ્રવર્તતા રંગ ભેદ અને તિરસ્કારની ભાવનાનાં દર્શન કર્યા હતાં. અમેરિકામાં કાળી પ્રજાને ગોરાઓ બરાબરનો દરજ્જો અપાવવા માટે શાંતિપૂર્ણ આંદોલન-સિવિલ રાઈટ્સ મુવમેન્ટ-ની આગેવાની લઈને એમણે એમના યુવાનીના દિવસોમાં જે અગત્યની ભૂમિકા ભજવી હતી એના લીધે એમનું નામ અમેરિકાના ઇતિહાસમાં અમર થઇ ગયું છે.
અમેરિકામાં એ સમય એવો હતો જ્યારે દેશમાં અને ખાસ કરીને દક્ષીણ અમેરિકાનાં રાજ્યોમાં શ્વેત અને અશ્વેત નાગરિકો વચ્ચે ‘સેગ્રીગેશન’ તરીકે ઓળખાતો રાજ્ય માન્ય સત્તાવાર ભેદભાવ પ્રવર્તતો હતો. દક્ષિણનાં ઘણાં રાજ્યોમાં શિક્ષણ સંસ્થાઓ ,પીવાના પાણીનાં જાહેર સ્થળો, હોટલો તથા બસ સર્વિસ જેવી સરકારી સુવિધાઓમાં ઉઘાડો અન્યાય અને ભેદભાવ રાખવામાં આવતો હતો. બસોમાં ગોરી ચામડીના લોકોની બેઠકો અલગ રહેતી અને બસ ભરાઈ જાય ત્યારે ગોરાઓ માટે અશ્વેતોએ ઉભા થઇ એમની સીટ ખાલી કરી આપવી પડતી હતી. ૧૯૬૨માં અલાબામા રાજ્યના ગવર્નર જ્યોર્જ વોલેસે એમના હોદ્દાની શપથ લેતી વખતે જ જાહેર કર્યું હતું કે “આઇ વિલ ફાઇટ ફોર સેગ્રીગેશન નાઉ, સેગ્રીગેશન ટુમોરો એન્ડ સેગ્રીગેશન ફોરેએવર’.રાજ્યના મુખ્ય શહેર બર્મિંગહામમાં કાળા લોકોએ કાઢેલ સરઘસના લોક સમૂહ પર પોલીસે અમાનુષી જુલમ ગુજાર્યો હતો અને એમાં કેટલાક આંદોલન કરનારાઓ મૃત્યુ પણ પામ્યા હતા.
King at a Civil Rights March on Washington, D.C.
ત્યારબાદ,તા. ૨૮ ઑગસ્ટ, ૧૯૬૩ ના રોજ ડો.કિંગની આગેવાની હેઠળ બે લાખથી પણ વઘુ લોકો તેમના નાગરિક અધિકાર- સિવિલ રાઇટ્સ માટે દક્ષિણ અમેરિકાના જાતીય ભેદભાવથી ખદબદતા એલેબામા સ્ટેટના બર્મિંગહામ નામના શહેરથી પાટનગર વૉશિંગ્ટનના લિંકન મેમોરિયલ સુધી કૂચ લઇને આવ્યા હતા જેમાં અમેરિકાભરમાંથી આવેલા અશ્વેત લોકોની બહુમતી હતી.એમના હક્કો માટેની આ લડત હતી .આ કુચ March on Washington તરીકે પણ જાણીતી છે.
આ બે લાખની મેદની સમક્ષ અનેક સાથીઓએ તૈયાર કરેલા એમના ભાષણના ડ્રાફ્ટને એક બાજુ મૂકી દઈને ડો.કિંગે એમનું ખુબ જાણીતું થયેલું I have a dream… પ્રવચન આપી લોકોને એમના ધ્યેય માટેની લડત લડવા માટે એમનામાં નવી શક્તિનો સંચાર કર્યો હતો.
સ્વયંભુ પ્રેરણાથી આપેલ આ વક્તવ્યથી ડો. કિંગએ દેશમાં ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવતા એક અશ્વેત મહાનુભાવનું સ્થાન નક્કી કરી લીધું હતું, જેને પ્રેસીડન્ટ કેનેડીએ પણ બિરદાવ્યું હતું.
આ ઐતિહાસિક પ્રવચનમાં એમણે લલકાર્યું હતું કે ..
“મારા મિત્રો આપણે બહુ મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહ્યા છીએ.કાલે પણ કરતા રહીશું છતાં ….
I have a dream.. મારું એક સ્વપ્ન છે કે એક દિવસ આ દેશ ની પ્રજા જાગશે અને અને તેના સાચકલા હાર્દને જીવી બતાવશે…
મારું સપનું છે કે એક દિવસ આ દેશ પોતાના સિદ્ધાંતો અને વિશ્વાસોના વાસ્તવિક અર્થને સાર્થક કરશે.આ દેશ એ તથ્યમાં વિશ્વાસ ધરાવે છે કે ઇશ્વરે તમામ મનુષ્યને એક સરખા બનાવ્યા છે.”
‘હું દેશના એવા ભવિષ્યની કલ્પના કરું છું… મારું સપનું છે કે મારા ચાર પુત્રોને તેમની ચામડીના રંગથી નહીં, પરંતુ તેમના ચારિત્ર્યથી ઓળખવામાં આવશે.”
વીસમી સદીના સૌથી યાદગાર પ્રવચનોમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કરનાર જોસ્સાથી ભરપુર ડો. કિંગનું ‘આઇ હેવ એ ડ્રીમ’ વક્તવ્ય આ વિડીયોમાં સાંભળો ..
Martin Luther King – I Have A Dream Speech – August 28, 1963
અમેરિકામાં કાળા-ગોરા વચ્ચે સમાનતાનો પ્રથમવાર મંત્ર આપનાર પ્રમુખ અબ્રાહમ લીંકનનું જે કાર્ય એમની શહીદી બાદ અધૂરું રહ્યું હતું એ કાર્ય ડો.માર્ટીન લ્યુથર કિંગ અને એમના સાથીઓના અથાક પ્રયત્નોથી પૂરું થયું હતું . કોંગ્રેસને આખરે કાળા ગોરાનો ભેદ અને થતા અન્યાયને નાબૂદ કરતો કાયદો પસાર કરી દેશના બંધારણમાં જરૂરી સુધારો કરવો પડ્યો હતો.
કિંગની આ ઐતિહાસિક લડતથી અમેરિકામાં સાચી લોકશાહી સ્થપાઇ શકી અને કાળા ગોરાનો ભેદ કાયદેસર રીતે નાબૂદ થયો. ડો.કિંગના આવા ભગીરથ કાર્યની કદર કરીને ૧૯૬૪માં એમને શાંતિ માટેનું નોબેલ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું હતું.
દેશના કમનશીબે અબ્રાહમ લિંકનની જેમ જ અમેરિકામાં વસતી અશ્વેત પ્રજાના મોટા સમૂહ માટે અન્ય શ્વેત પ્રજા બરાબરનો દરજ્જો અપાવવા માટે શાંતિપૂર્ણ આંદોલનની આગેવાની લેનાર ડો.કિંગની માત્ર ૩૯ વર્ષની યુવાન વયે એક ગોરા જેમ્સ અર્લ રે. જેમ્સ રેએ ૪થી એપ્રિલ, ૧૯૬૮ની એક સાંજે એમના પર ગોળીબાર કરીને કરપીણ હત્યા કરી હતી .દેશને અને ખાસ કરીને અશ્વેત પ્રજાને માટે આંચકા રૂપ આ કરુણ બનાવની પ્રતિક્રિયામાં ઘણા શહેરોમાં હિંસક તોફાનો ફાટી નીકળ્યાં હતાં .
સમાનતા માટેના સંઘર્ષનાં પચાસ વર્ષ પછી રંગભેદને લીધે અગાઉ થતા અન્યાયનું સ્વરૂપ આજે ધરમૂળથી બદલાયું છે.આની પ્રતીતિ એક અદ્ભુત ઘટનામાં દેખાય છે.અમેરિકા જેવા ગોરાઓની બહુમતી ધરાવતા દેશની લોકશાહીની એ કેવી બલિહારી કહેવાય કે ડો.કિંગની સમાનતાની લડતના પાંચ દાયકા બાદ એક અશ્વેત આફ્રિકન અમેરિકન જાતિના સભ્ય બરાક ઓબામાને આ દેશની પ્રજાએ ચૂંટીને દુનિયાના સુપર પાવર ગણાતા દેશના સર્વોચ્ચ પદ પર બેસાડી દીધા.આ ઐતિહાસિક બનાવથી માન્યા ના આવે એવો જન માનસમાં આવેલ ફેરફાર જોઇને માર્ટીન લ્યુથરનો આત્મા સ્વર્ગમાંથી કેટલો રાજી થયો હશે !
માર્ટીન લ્યુથર કિંગ મેમોરીયલ
ડો.કિંગની માર્ચ ઓન વોશિંગ્ટન ચળવળના બિલકુલ પચાસ વર્ષ પછી તારીખ ૨૮ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૩ ના રોજ એ જ જગાએ અમેરીકાના એક અશ્વેત પ્રમુખ બરાક ઓબામાએ કડક સુરક્ષા વ્યવસ્થા અને વરસાદ વચ્ચે મોટી મેદનીની હાજરીમાં માર્ટીન લ્યુથર કિંગ મેમોરીયલને ગૌરવભેર ખુલ્લું મુક્યું હતું.
દેશની ઐતિહાસિક વિભૂતિઓ અબ્રાહમ લિંકન મેમોરીઅલ અને જેફરસન મેમોરીઅલની અડોઅડ ઉભા કરવામાં આવેલા માર્ટીન લ્યુથર કિંગ મેમોરીયલની આ રહી તસ્વીર ..
૨૦૧૪ ના સપ્ટેમ્બર મહિનાના અંતે ભારતના વડા પ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદી એમની અમેરિકાની મુલાકાત દરમ્યાન વાઈટ હાઉસમાં અમેરિકન પ્રમુખ બરાક ઓબામાને જ્યારે મળ્યા ત્યારે ભરચક કાર્યક્રમમાંથી એમનો સમય ફાળવી ઓબામા જાતે મોદીને ડો.કિંગનું આ ભવ્ય સ્મારક બતાવવા માટે લઇ ગયા હતા અને બધે ફેરવીને આ અદભૂત સ્મારકની એમને માહિતી આપી હતી.આ દ્રશ્યને આ વિડીયોમાં જુઓ.
આમ અમેરિકાએ માર્ટીન લ્યુથરના કાર્યો અને બલીદાનની સરસ કદર કરી છે અને એમના માનમાં નેશનલ હોલીડે તથા આ મેમોરીયલ દ્વારા ભવ્ય અંજલિ આપી છે. ડો.કિંગના માનમાં એમના જન્મ દિવસ નજીકના જાન્યુઆરીના ત્રીજા સોમવારને સમસ્ત અમેરિકામાં દર વરસે માર્ટીન લ્યુથર કિંગ ડે તરીકે નેશનલ પેઈડ હોલીડે તરીકે મનાવવામાં આવે છે. નેશનલ હોલી ડે નું આવું રાષ્ટ્રીય માન મેળવનારી ફક્ત બીજી બે જ વ્યક્તિઓ છે અને એ છે અમેરિકાના પ્રથમ પ્રમુખ જ્યોર્જ વોશિંગટન અને અમેરિકાના શોધક ક્રિસ્ટોફર કોલંબસ .
દેશના આ અશ્વેત નેતા ડો. માર્ટિન લ્યૂથર કિંગએ સેવેલા સપનાઓને સંપૂર્ણ રીતે સાકાર કરવા માટે અમેરિકામાં ઘણું બધું કરવાનું કામ હજુ બાકી છે.આજે પણ જાતિભેદને લીધે ટ્રેવાન માર્ટિન જેવા અશ્વેત યુવાનની શ્વેત પોલીસ દ્વારા ગોળી મારીને થતી હત્યાઓ અને હત્યારાને સજાને બદલે મુક્તિ જેવા અન્યાયી બનાવો બનતા જ રહે છે.હોલીવુડના ઓસ્કાર એકેડેમી એવોર્ડમાં પણ શ્વેત કલાકારોની સરખામણીમાં અશ્વેત કલાકારો માટે જે ઉઘાડો અન્યાય થાય છે એની સામે હાલ બુમો ઉઠી છે અને અશ્વેત કલાકારો દ્વારા આ એવોર્ડનો બહિષ્કાર કરવાની વાતો પણ સમાચાર માધ્યમોમાં હાલ ચર્ચાઈ રહી છે.
આપણા રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીની જેમ જ રંગભેદ નાબુદીના એમના ધ્યેય અને આદર્શો માટે શહીદી વહોરનાર આવી મહાન વિભૂતિ ડો.માર્ટીન લ્યુથર ભલે સદેહે આજે હાજર નથી પરંતુ એમના કાર્યો અને વિચારોની સુગંધનો પમરાટ સદીઓ સુધી વિશ્વમાં ફેલાતો રહેવાનો છે.
ડો.માર્ટીન લ્યુથર કિંગ વિષે અંગ્રેજીમાં વિગતે માહિતી વિકિપીડીયાની
આજનો સુવિચાર
વાચકોના પ્રતિભાવ