1233- ઘૂંઘટ કા પટ ખોલ રે… કબીર ભજન …. રસાસ્વાદ ..વિનોદ પટેલ

Sant Kabir

સંત કબીરનાં અનેક ભજનો છે જે ભજનીકો અને ભાવકોના કંઠે સદીઓથી ગવાતાં રહ્યાં છે.

ઘૂંઘટ કા પટ ખોલ રે…  ભજન કબીરનાં સૌ ભજનોમાં મારું એક પ્રિય ભજન છે.હાઈસ્કુલમાં વિદ્યાભ્યાસ સમયે વિદ્યાર્થી આશ્રમ (બોર્ડીંગ)માં હતો ત્યારે સાંજની રોજની પ્રાર્થના થતી એમાં આ ભજન હું ગવડાવતો હતો એની યાદ તાજી થાય છે.

સૌ પ્રથમ આ ભજનના  શબ્દોનું આચમન કરીએ. 

ઘૂંઘટ કા પટે ખોલ રે…

ઘૂંઘટ કા પટ ખોલ રે…

તોકો પીવ મિલેંગે, ઘૂંઘટ કા પટ ખોલ રે.

ઘટઘટ સેં વહ સાંઇ રમંતા કટુક વચન મત બોલ રે.

 

ધન જોબન કો ગરબ ન કીજૈ જૂથ પચરંગ ચોલ રે.

સુન્ન મહલ મેં દિયના બારિ લે આસ સોં મત ડોલ રે.

 

જોગ જુગત સોં રંગ મહલ મેં પિય પાયો અનમોલ રે,

કહૈ કબીર આનંદ ભયો હૈ બાજત અનહદ ઢોલ રે.

ઘૂંઘટ કા પટ ખોલ રે… કબીર ભજન …. રસાસ્વાદ ..વિનોદ પટેલ…

આ સુપ્રસિદ્ધ ભજનમાં  કબીર ઘૂંઘટ ઉઠાવવાનું કહે છે.આ ઘૂંઘટ શાનો છે? અંતરમનના ચક્ષુ સામે રાગ, દ્વેષ, દંભ, ઇર્ષ્યા, મોહ, માયા, લાલચ, કડવાશનો જે પડદો પડેલો છે તેને ઉઠાવી લેવાની આપણને કબીર શીખ આપે છે.

કબીર કહે છે કે તમે આ મનો-જંજાળમાંથી મુક્ત બનીને તમારા ભ્રમનો પડદો ઉઠાવીને જોશો તો તમારી નજર સામે પિયા એટલે કે પ્રિય ઇશ્વર હાજરાહાજુર દેખાશે એ નક્કી છે.જો તમારી દૃષ્ટિ કલુષિત હશે, તમારો અભિગમ હકારાત્મક નહીં હોય તો તમે દુન્યવી દૂષણોના પડદાની પાર જોઈ નહિ શકો.માટે આ પડદાના ઘેરામાં લપટાયા સિવાય એમાંથી સવેળા મુક્તિ મેળવી સતેજ બની જાઓ એ આવશ્યક બાબત છે.

જ્યાં સુધી તારા આંતરચક્ષુ સમક્ષ ઘેરાએલો આ પડદો હઠાવીશ નહિ ત્યાં સુધી તને સાચા સ્વરૂપે ઈશ્વરનાં દર્શન નહી થઇ શકે.દરેકના ઘટ ઘટમાં પ્રભુનો વાસ છે માટે તું કડવાં વચનો બોલીશ નહિ ,એને એ નહી ગમે.પ્રભુને ગમે એવાં સદવચનો બોલીશ તો જ તું એનો પ્રિય ભક્ત બની શકીશ.

તારા ધન અને યુવાની માટે તું ખોટો ગર્વ કરીશ નહિ કેમ  કે એ કામચલાઉ છે, હમેશને માટે ટકવાનાં નથી. તારા સુના મહેલ રૂપી દેહમાં ગર્વ રૂપી દીવો બાળીને ખોટા ભ્રમમાં ના પડ, સવેળા ચેતી જા .

કબીર કહે કે મારા રંગમહેલ રૂપી અંતરાત્મામાં મને મારા પ્રિય પ્રભુ મળી ગયા છે.મારા માટે તો એ અણમોલ ધન સમાન છે.એના મંગલ આગમનથી મારા અંતરમનમાં આનંદ આનંદ છવાઈ ગયો છે,જાણે કે દુર દુર સુધી ઢોલ અને શરણાઈના સુરો સંભળાઈ ના રહ્યા હોય એવી મારા આંતરમનમાં મને અનુભૂતિ થઇ રહી છે.મારા આનંદનો કોઈ પાર નથી.

ચાલો,આ ભજનમાં કબીર સાહેબે આપેલી અનુભવ સિદ્ધ શિખામણને ગાંઠે બાંધીને સાચા આધ્યાત્મિક આનંદની અનુભૂતિ કરીએ.

જ્યુથિકા રોય- Juthika Roy  ના કંઠે આ ભજન માણો અને તમારા અંતરમનમાં આધ્યાત્મિક આનંદની અનુભૂતિ કરો.સંત કબીરના આ સુંદર ભજનને જ્યારે જાણીતી ગાયિકા જ્યુથિકા રોય ગાય છે ત્યારે એ કેટલું દીપી ઉઠે છે.

જ્યુથિકા રોયને ગાંધીજીએ ‘’આધુનિક મીરાં ‘’ કહીને બિરદાવ્યા હતાં.

ગાંધીજી આશ્રમમાં એમને ભજન ગવડાવવાનું કહેતા.જવાહરલાલ નહેરુ અને ઇન્દિરા ગાંધીનાં  પણ એ પ્રિય ગાયિકા હતાં.એમને ૧૯૭૨માં પદ્મશ્રીનો ખિતાબ પણ મળ્યો હતો. .           

A tribute to Juthika Roy – Ghunghat Ka Pat Khol Re Tohe Piya Milenge

આ જ કબીર ભજનને બીજાં પ્રખ્યાત ગાયિકા સ્વ.ગીતા દત્તના સુરીલા કંઠે માણો. 

Ghunghat ke pat khol re …. Geeta Dutt

 A Tribute to Padma shree Juthika Roy -Devotional Bhajan Singer

(20 April 1920 — 5 February 2014) 

જ્યુથિકા રોય એ ગાયેલાં બીજાં ભજનો આ વિડીયોમાં સાંભળી ભક્તિ ભાવમાં તરબોળ બનો. 

A Tribute to Juthika Roy Hindi Geet | Best Devotional Songs

1196- चढ़ता सूरज धीरे धीरे ढलता है ढल जायेगा…અઝીઝ નાઝાની એક મશહુર કવાલી , રસ દર્શન … વિનોદ પટેલ

મશહુર કવ્વાલ અઝીઝ નાઝા Aziz Naza ની એક પ્રખ્યાત પ્રેરણાદાયી કવ્વાલી- ગઝલના શબ્દો તથા એનો કરેલો મારો રસાસ્વાદ નીચે પ્રસ્તુત છે.

Lyrics —

हुए नामवर … बेनिशां कैसे कैसे …
ज़मीं खा गयी … नौजवान कैसे कैसे …

आज जवानी पर इतरानेवाले कल पछतायेगा – ३
चढ़ता सूरज धीरे धीरे ढलता है ढल जायेगा – २
ढल जायेगा ढल जायेगा – २

तू यहाँ मुसाफ़िर है ये सराये फ़ानी है
चार रोज की मेहमां तेरी ज़िन्दगानी है
ज़र ज़मीं ज़र ज़ेवर कुछ ना साथ जायेगा
खाली हाथ आया है खाली हाथ जायेगा

जानकर भी अन्जाना बन रहा है दीवाने
अपनी उम्र ए फ़ानी पर तन रहा है दीवाने

किस कदर तू खोया है इस जहान के मेले मे
तु खुदा को भूला है फंसके इस झमेले मे
आज तक ये देखा है पानेवाले खोता है
ज़िन्दगी को जो समझा ज़िन्दगी पे रोता है
मिटनेवाली दुनिया का ऐतबार करता है
क्या समझ के तू आखिर इसे प्यार करता है
अपनी अपनी फ़िक्रों में

जो भी है वो उलझा है – २
ज़िन्दगी हक़ीकत में
क्या है कौन समझा है – २
आज समझले …
आज समझले कल ये मौका हाथ न तेरे आयेगा
ओ गफ़लत की नींद में सोनेवाले धोखा खायेगा
चढ़ता सूरज धीरे धीरे ढलता है ढल जायेगा – २
ढल जायेगा ढल जायेगा – २

मौत ने ज़माने को ये समा दिखा डाला
कैसे कैसे रुस्तम को खाक में मिला डाला
याद रख सिकन्दर के हौसले तो आली थे
जब गया था दुनिया से दोनो हाथ खाली थे
अब ना वो हलाकू है और ना उसके साथी हैं

जंग जो न कोरस है और न उसके हाथी हैं
कल जो तनके चलते थे अपनी शान-ओ-शौकत पर
शमा तक नही जलती आज उनकी तुरबत पर
अदना हो या आला हो
सबको लौट जाना है – २
मुफ़्हिलिसों का अन्धर का
कब्र ही ठिकाना है – २

जैसी करनी …
जैसी करनी वैसी भरनी आज किया कल पायेगा
सरको उठाकर चलनेवाले एक दिन ठोकर खायेगा
चढ़ता सूरज धीरे धीरे ढलता है ढल जायेगा – २
ढल जायेगा ढल जायेगा – २

मौत सबको आनी है कौन इससे छूटा है
तू फ़ना नही होगा ये खयाल झूठा है
साँस टूटते ही सब रिश्ते टूट जायेंगे
बाप माँ बहन बीवी बच्चे छूट जायेंगे
तेरे जितने हैं भाई वक़तका चलन देंगे

छीनकर तेरी दौलत दोही गज़ कफ़न देंगे

जिनको अपना कहता है सब ये तेरे साथी हैं
कब्र है तेरी मंज़िल और ये बराती हैं
ला के कब्र में तुझको मुरदा बक डालेंगे
अपने हाथोंसे तेरे मुँह पे खाक डालेंगे
तेरी सारी उल्फ़त को खाक में मिला देंगे
तेरे चाहनेवाले कल तुझे भुला देंगे
इस लिये ये कहता हूँ खूब सोचले दिल में
क्यूँ फंसाये बैठा है जान अपनी मुश्किल में
कर गुनाहों पे तौबा
आके बस सम्भल जायें – २
दम का क्या भरोसा है
जाने कब निकल जाये – २

मुट्ठी बाँधके आनेवाले …
मुट्ठी बाँधके आनेवाले हाथ पसारे जायेगा
धन दौलत जागीर से तूने क्या पाया क्या पायेगा
चढ़ता सूरज धीरे धीरे ढलता है ढल जायेगा – ४

ઉપરોક્ત કવાલીનું રસ દર્શન ….  વિનોદ પટેલ  

આ પ્રેરક કવાલીમાં માણસના જીવનની ક્ષણ ભંગુરતા તથા માનવીય સંબંધોની વાત માનવીને ઉદ્દેશીને કહેવામાં આવી છે.

કોઈ માણસ ભલે ખુબ જ પ્રખ્યાત હોય, એના નામના સમાજમાં ડંકા પડતા હોય પરંતુ જ્યારે એ મૃત્યુ પામે છે ત્યારે એનું નામ કે નિશાન એના મૃત્યુ સાથે જ નાશ પામે છે.યુવાનીનો ગર્વ રાખનાર ભલ ભલા યુવાનો આજે કબરોમાં પોઢી ગયા છે,જાણે કે જમીન એમને ખાઈ ગઈ ના હોય !

સૂર્યોદય વખતનો રમણીય સૂર્ય દિવસ દરમ્યાન બરાબર એનું રૂપ બતાવી સાંજે આથમીને વિદાય થઇ જાય છે એમ જ જે લોકો એમની યુવાની પર ગર્વ કરે છે એ લોકો સૂર્યની માફક  ઘડપણ પછી મૃત્યુ પામી વિદાય થવાના છે એ નક્કી જ છે.

આ દુનિયા એક મુસાફર ખાનું -ધર્મશાળા છે અને એમાં તું એક મુસાફર છે.એમાં તારી જિંદગી ચાર દિવસ માટેના મહેમાન જેવી જ છે.તું જ્યારે મૃત્યુ પામીશ ત્યારે તારી માલ મિલકત, જર,જમીન કે જોરુ તારી સાથે આવવાનાં નથી. ખાલી હાથે જ તું આવ્યો હતો અને ખાલી હાથે જ તું એક દિવસ વિદાય લેવાનો છે. તો એ બધી ચીજો માટે તું શાનો ગર્વ કરે છે.અરે મુર્ખ, તું આ જાણે છે છતાં અજાણ બનવાનો ઢોંગ કરે છે.તારી આ નાશવંત જિંદગી પર શાનો છાતી કાઢીને ફરી રહ્યો છે.આ મૂર્ખાઈ નથી તો શું છે !

 જિંદગીના આ મેળામાં તું ખોવાઈ ગયો છે.આ બધા તારા જમેલાઓમાં તું ફસાઈ ગયો છે અને જેને યાદ રાખવા જોઈએ એ ભગવાનને તું ભૂલી ગયો છે.

આજ સુધી તો એવું જોયું છે કે જેણે મેળવ્યું છે એ સદા સાથે રહેવાનું નથી.આ નાશવંત દુનિયા નો વિશ્વાસ કરવા જેવો નથી.શું સમજીને એને તું આખર સુધી પ્રેમ કરે છે એ સમજાતું નથી.

જે લોકો એમની ચિંતાઓમાં ઉલઝાઈ ગયા છે એવા લોકો હકીકતમાં જિંદગી શું છે એ કોણ સમજ્યું છે ! તું આજે જ એને બરાબર સમજી લે પછી આવો કાલે મોકો નહિ આવે.ગફલતથી જે લોકો આળસ કરી સુતા રહેશે એ લોકો છેતરાઈ જવાના છે.ચઢતો સુરજ જેમ ધીમે ધીમે ક્ષીણ થતો જાય છે એમ જિંદગીનું પણ એવું જ છે. એક દિવસ એ પણ ક્ષીણ થવાની જ છે. 

દુનિયાને મૃત્યુએ એ બતાવી આપ્યું છે કે ભલ ભલા મોટા રુસ્તમ પણ મૃત્યુની ઝપટમાં આવીને રાખ થઇ ગયા છે.સિકન્દરને યાદ કર એનું શું થયું.આખી દુનિયાને જીતવાના ઈરાદાથી નીકળેલો સિકંદર પણ ખાલી હાથે આવ્યો હતો અને ખાલી હાથે જ જવું પડ્યું હતું.હવે ક્યાં ગયું એનું જોરદાર લશ્કર, એ કોરસ , એ હાથી અને એના સાથી લડવૈયાઓ. કોઈ જ રહ્યું છે ખરું !

ગઈ કાલે જે લોકો એમની શાન અને ખ્યાતી પર છાતી કાઢીને ચાલતા હતા એ લોકોના પાળીયાઓ ઉપર કોઈ દીવો પણ કરતું નથી.કોઈ રંક હોય કે કોઈ રાય બધાને એક દિવસ આવ્યા હતા એમ ચાલી જવાનું છે.મોટા રુસ્તમો માટે પણ કબર એજ એમનું એક આખરી
ઠેકાણું છે.

જેવું કર્મ કર્યું હશે એવું જ એનું ફળ મળવાનું છે.આજે સારું કર્મ કર્યું હશે તો કાલે વહેલા માંડા  સારું ફળ મળવાનું જ છે.ગર્વથી માથું ઊંચું રાખીને ચાલનાર માણસો એક દિવસ ઠોકર ખાવાના  જ છે.યાદ રાખો, સવારનો ઉગેલો પૂર્ણ સુરજ ધીરે ધીરે સાંજે ઢળી જવાનો છે.

બધાને ત્યાં મૃત્યુ એક દિવસ વહેલું કે મોડું આવવાનું જ છે.એનાથી કોઈનો છુટકારો થવાનો નથી. તું ફના થવાનો નથી એવો જો તારો ખ્યાલ હોય તો એ તદ્દન ખોટો છે.તારો શ્વાસ ચાલ્યો જતાંની સાથે જ તારા બધા સંબંધો કપાઈ જવાના છે.મા,બાપ,બહેન,પત્ની, બાળકો,ભાઈ, ભોજાઈ વિગેરે સંબંધીઓ તારી બધી મિલકત વહેંચી લેશે અને તને તો ફક્ત બે ગજ જમીન 
કફન માટે જ આપવાના છે.

તારા જીવનની આખરી મંઝીલ તારી કબર સુધી જ છે.તું જેને તું પોતાના માને છે અને એ બધા જેમને તારા સાથી તરીકે ગણતો હતો એ તારી કબર સુધી જ એક બરાતીની જેમ આવવાના છે. તને એક મડદું ગણીને કબરમાં સુવડાવી એમના હાથોથી જ તારા એક દિવસના સુંદર મોઢા પર માટી નાખીને તારા મડદાને દાટી દેશે.આખી જિંદગીથી સાચવેલી તારી કાયાને માટીમાં મેળવી દેશે.તને જે લોકો આજે ચાહતા હતા એ બધા કાલે તને ભૂલી જશે.

 એટલા માટે હું કહું છે તારા દિલ અને દિમાગમાં બરાબર વિચારી લે. તારી જાતને કેમ મુશ્કેલીઓમાં ફસાવીને તું બેઠો છે.ખરાબ કામો-દુષ્કર્મો કરવાનું છોડી દે.તારી જાતને સંભાળી લે.આ શ્વાસ ક્યારે ચાલ્યો જશે એનો શું ભરોંસો. બંધ મુઠીથી આવ્યા હતા અને હાથ પસારીને ખાલી મૂઠીથી જવાના છીએ.તારી એ બધી ધન દોલત,માલ મિલકત મેળવીને આખરે તને શું મળ્યું એનો કદી વિચાર કર્યો છે ખરો !

યાદ રાખ સવારનો ચઢતો સુરજ સાંજે વિદાય લેવાનો જ છે. એવું જ તારી જિંદગીનું છે.તારું જીવન નાશવંત છે.

આ પ્રેરણાદાયી ગઝલને મશહુર કવ્વાલ અઝીઝ નાઝા અને સાથીઓના  સુર સંગીત સાથે માણો 

( 955 ) સૂરજના છેલ્લાં કિરણો ઢળે…કાવ્યાનુવાદ .. દેવિકાબેન ધ્રુવ….રસાસ્વાદ ….શરદ શાહ

મિત્રો,
જાણીતાં લેખિકા/કવયત્રી હ્યુસ્ટન નિવાસી શ્રીમતી દેવિકાબેન ધ્રુવએ વોલ્ટર ડિ લા મરે(Walter de la Mare) નું એક બહુ જાણીતુ કાવ્ય “શેડો” નું કાવ્યમય સુંદર ભાષાંતર કરીને સૌ મિત્રોને ઈ-મેલમાં વાંચવા મોકલ્યું હતું.

અમદાવાદ નિવાસી મિત્ર શ્રી શરદ શાહે એમના ઈ-મેલ જવાબમાં આ કાવ્યનો સરસ ગુઢાર્થ સમજાવ્યો હતો.મને દેવીકાબેનનો કાવ્યાનુવાદ અને શરદભાઈએ કરાવેલ કાવ્યનો રસાસ્વાદ ગમી ગયાં.

વિનોદ વિહારના સાહિત્ય પ્રિય વાચકો માટે આ મિત્રોના આભાર સાથે આ રચનાઓને આજની પોસ્ટમાં પ્રસ્તુત કરું છું. આશા છે આપ સૌને પણ એ ગમશે.

Smt.Devika Dhruv

શ્રીમતી દેવિકાબેન ધ્રુવ અને એમની બીજી સુંદર રચનાઓનો પરિચય એમના બ્લોગ“શબ્દોને પાલવડે”ની આ લીંક પર જઈને વાંચી શકાશે.

વિનોદ પટેલ

 

સૂરજના છેલ્લાં કિરણો ઢળે….. દેવિકાબેન ધ્રુવ

સૂરજના છેલ્લાં કિરણો ઢળે,
ને જગત આખું યે
 રાતના દરિયામાં ડૂબે;
 ત્યારે ઉપર ઊંચે એક મોટો,
 ગોળ ચંદ્ર તરે છે.
 એના ઉછીના લીધેલા તેજથી,
 પથરા,ઘાસ, તરણું,
 ઝીણામાં ઝીણું તણખલું
 નજરમાં આવે તે સઘળું,
 ચમકાવી ધૂએ છે.
 ધીરા પગલે હું,
 શ્વેત,ચોક્ખી દિવાલ પાસે જાઉં છું.
 જ્યાં મારો એક અંગત સંગ
 રાહ જોતો ઉભો હોય છે.
 એક અનુચર….
 શાંત, અક્કડ અને ઉત્તેજક.
 હું જે કાંઈ કરું,
 બધું જ તે કરે છે!
 બિલ્લીથી વધુ ચૂપકીદીથી
 મને અનુસરે છે.
 મારી ચાલ, અંગભંગ,
 આકાર, દેખાવ…
 હું વળું કે ફરું,
 ભાખોડિયા ભરું કે શિકારીની જેમ ઘૂમું.
 બધું જ એ ચાલાકીથી કરે.
 ચંદ્રના અજવાળે અને ઘુવડના સંગીત સાથે!
 શીશ્શ…હું ધીરો ઈશારો કરું.
 આવ, આવ..કોઈ જવાબ ન મળે..
 એ અંધ અને મૂંગો છે.
 હા, અંધ અને મૂંગો… પડછાયો…
 ને જ્યારે હું જઈશ ત્યારે,
 આ દિવાલ ખાલી,શૂન્ય,
 સફેદ બરફ જેવી રહી જશે!!!!

દેવિકા ધ્રુવ        

 *******

મૂળ ઈંગ્લીશ કવિતા-Walter de la Mare

મૂળ ઈંગ્લીશમાં કવિતા-Walter de la Mare

When the last of gloaming’s gone, 
When the world is drowned in Night, 
Then swims up the great round Moon, 
Washing with her borrowed light 
Twig, stone, grass-blade — pin-point bright — 
Every tinest thing in sight. 

Then, on tiptoe, 
Off go I 
To a white-washed 
Wall near by, 
Where, for secret 
Company 
My small shadow 
Waits for me. 

Still and stark, 
Or stirring — so , 
All I’m doing 
He’ll do too. 
Quieter than 
A cat he mocks 
My walks, my gestures, 
Clothes and looks. 

I twist and turn, 
I creep, I prowl, 
Likewise does he, 
The crafty soul, 
The Moon for lamp, 
And for music, owl. 

” Sst! ” I whisper, 
” Shadow, come!” 
No answer: 
He is blind and dumb. 
Blind and dumb, 
And when I go, 
The wall will stand empty, 
White as snow.

Walter de la Mare

(Walter_de_la_Mare- Bio Data ) 

 કાવ્યનો રસાસ્વાદ  … શ્રી શરદ શાહ 

શરદ શાહ

(મારી સમજ  મુજબ આ કાવ્યને મુલવું છું. મિત્રોનો પ્રતિભાવ વાચકોને વધુ ગહેરા ઉતરવા આમંત્રણ આપી શકશે.–શરદ શાહ )

પડછાયો તો સુર્યના પ્રકાશમાં ય પડે અને ટ્યુબલાઈટ કે ટોર્ચના પ્રકાશમાં ય પડે અને ચંદ્રના પ્રકાશમાં ય પડે છે. પરંતુ આ ત્રણેમાં જે ભેદ છે તે પ્રકાશના મૂળ સ્રોતનો છે.

સુર્ય સ્વયં પ્રકાશિત છે. ટ્યુબલાઈટ કે ટોર્ચ, બેટરી કે વિજળી આધારિત છે. જ્યારે ચંદ્ર, સુર્યનો ઊધાર પ્રકાશ લઈ પરાવર્તિત્ત કરે છે. અહીં કવિએ ખાસ પ્રયોજનથી ચંદ્ર પ્રકાશના પડછાયાની વાત કરી છે. કારણકે આપણું જ્ઞાન પણ આવું ઉધાર છે જેમ ચંદ્રનો પ્રકાશ છે.

જ્યાં સુધી ભિતરનો સુર્ય(જ્ઞાન) પ્રગટતો નથી, ત્યાં સુધી પારકા પ્રકાશ (જ્ઞાન) પર જીવન આધારિત છે. જેમ ચંદ્રનુ અજવાળું. આપણુ સ્વયં સ્ફુરિત જ્ઞાન ન હોય તો ક્યાંકથી ને ક્યાંકથી ઉધારિત જ્ઞાન આપણે લઈએ, પછી તે કૃષ્ણની ગીતાનુ હોય કે મહંમદની કુરાનનુ કે જીસસની બાઈબલનુ કે અન્ય શાસ્ત્રોનુ. પણ આ બધું જ્ઞાન પ્રકાશ છે જેમાં સ્વયંયનો પડછાયો તો જોઈ શકાય છે પણ સ્વયંનો અનુભવ નથી થઈ શકતો. આ સ્વનો પડછાયો તે બીજું કાંઈ નહી આપણો અહમ છે. જેમ પડછાયો બહેરો, મુંગો અને આંધળો છે તેમ આપણો અહમ પણ.

દિવાલ પર પડતો પડછાયો જેમ દેહની જુદી જુદી મુદ્રાઓની નકલ કરે છે તેમ આત્મ તત્વનો પડછાયો (અહમ) પણ આ જગતની પૃષ્ઠ ભુમિ પર નકલચીજ બની શકે છે. તે બુધ્ધપુરુષોના વચનો તો દોહરાવી શકે પણ બધું નકલ અને તોતા રટણ. તેમાં કોઇ સ્વ ત્વ કે સત્વ ન હોય.

આપણે (આપણો દેહ) ચાલ્યા જઈએ કે દિવાલ પર પડતો પડછાયો અદૃષ્ય થઈ જાય છે અને પાછળ કેવળ દિવાલ મૌન બનીને ઉભી હોય છે. તેમજ આપણો જીવન કાળ પુરો થઈ જાય, પ્રાણ પંખેરું ઊડી જાય અને દુનિયા કોરી દિવાલની માફક આપણા અહમ માટે પણ કોરી બની જાય છે અને થોડા સમય માટે અસ્તિત્વ ભુંસાઈ જાય છે. વળી નવો જન્મ લઈ વળી દુનિયાની પૃષ્ઠ ભુમિ પર નવો ખેલ, નવો પડછાયો.

-શરદ શાહ 

( 865 ) કવિ શ્રી રમેશ પટેલનો નવો કાવ્ય સંગ્રહ……”મઢેલાં મોતી” ….. રસાવલોકન

ગત મહાશિવરાત્રીને સોમવારના મંગલ દિને મારી નજીકમાં જ કરોના, કેલીફોર્નીયા નિવાસી કવિ મિત્ર શ્રી રમેશભાઈ પટેલ (આકાશ દીપ )એ એમની એક વધુ ઈ-બુક ‘મઢેલાં મોતી” નું એમના બ્લોગ“આકાશદીપ”ની આ પોસ્ટ થી વિમોચન કરી નેટ જગતના સુજ્ઞ વાચકો માટે ખુલ્લી મૂકી છે .

આ ઈ-બુકમાં એમના બ્લોગમાં પ્રકાશિત એમનાં કાવ્યોમાંથી એમની પસંદગીનાં વીણેલાં મોતી જેવાં ૧૦૧ કાવ્યોનો એમણે સમાવેશ કર્યો છે.

આ ઈ-બુક વિષે “નેટ ગુર્જરી” અને “વેબ ગુર્જરી”ના જનક,અમદાવાદ નિવાસી સાહિત્ય સેવી લેખક શ્રી જુગલ કિશોરભાઈ વ્યાસ એમના પ્રતિભાવમાં લખે છે :

“મોતી સ્વતંત્ર રીતે શું કે માળાના બંધનરુપે શું, એનીં કીંમત આંકી અંકાય નહીં તેવી હોય છે. તમે એને મઢીને એક નવું પરીમાણ આપ્યું ! મારાં અભીનંદનો અને શુભેચ્છાઓ સ્વીકારશો.”

મિત્ર શ્રી શરદ શાહએ એમના પ્રતિભાવમાં જે લખ્યું એની સાથે હું પણ સંમત થાઉં છું.

એક એક કાવ્ય શુધ્ધાત્માની ધરોહર,
પ્રતિબીંબ પડતું જેમ શાંત સરોવર,
મઢેલાં મોતી નો આ હાર છે મિત્રો,
પ્રકૃતિના ગળાની શોભા છે મનોહર.

શરદ શાહ,અમદાવાદ 

શ્રી રમેશભાઈને હું એક શીઘ્ર કવિ માનું છું.કોઈ પણ વિષય ઉપર કાવ્ય રચના માટે એમને બહુ સમય લાગતો નથી. આવી સંઘેડા ઉતાર કાવ્યોની રચના કરવી એ સરસ્વતીની કૃપ વિના ના બની શકે.

રમેશભાઈની ઈ-બુક મઢેલાં મોતીનું રસાવલોકન

મિત્ર શ્રી રમેશભાઈએ એમની આ ઈ-બુક “મઢેલાં મોતી”ની પ્રસ્તાવના- રસાસ્વાદ લખવા માટે મને મિત્ર ભાવે જણાવ્યું જેનો મેં સહર્ષ સ્વીકાર કર્યો. હું એવો કોઈ મોટો વિવેચક નથી કે મોટો સાહિત્યકાર હોવાનો પણ મારો કોઈ દાવો નથી.ઘણા વર્ષોથી એમના નજીકના મિત્ર અને એમના કાવ્યોના ભાવક તરીકે એમની ઈ-બુક “મઢેલાં મોતી”નાં કાવ્યોનો અભ્યાસ કર્યા બાદ મને આવડ્યો એવો એનો રસાસ્વાદ કરાવવાનો મેં પ્રયાસ કર્યો છે .

આ રસાસ્વાદ ઈ-બુકમાં તો છે જ છતાં એની જુદી પી.ડી.એફ. ફાઈલ બનાવી આજની પોસ્ટમાં રજુ કરેલ છે .નીચેની લીંક પર ક્લિક કરીને એ વાંચી શકશો.

“મઢેલાં મોતી”.. પ્રસ્તાવના -રસાવલોકન ..વિનોદ પટેલ 

આ ઈ-બુક માં મુકેલ ૧૦૧ કાવ્યો અને અન્ય સાહિત્યિક માહિતી વાંચવા માટે ઈ-બુકના મુખ પૃષ્ઠના નીચેના ચિત્ર પર ક્લિક કરશો.

 

 

“મઢેલાં મોતી ”ઈ-બુકના વિમોચન દ્વારા એમનાં સંઘેડા ઉતાર કાવ્યોના એક વધુ સંગ્રહને સાહિત્ય રસિક વાચકોને માટે ખુલ્લી મુકવા બદલ મિત્ર શ્રી રમેશભાઈ પટેલ (આકાશ દીપ)ને ફરી ફરી હાર્દિક અભિનંદન આપું છું.તેઓ આવી અનેક ઈ-બુકો દ્વારા એમની સાહિત્ય યાત્રાને વધુ ઉજ્જવળ બનાવતા રહે એવી મારી શુભ કામનાઓ છે.

વિનોદ પટેલ 

 

( 829 ) જબ પ્રાણ તન સે નિકલે…. ભજન….. રસાસ્વાદ

ૐ” શ્રીકૃષ્ણ: શરણં મમ “

શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના અદભુત પરમ તત્ત્વને પિછાણનારા કોઈ વિદ્વાન ભક્ત કવિએ બહુ સુંદર શ્લોક દ્વારા એમની સ્તુતિ કરી છે કેઃ

‘‘બંસી વિભૂષિત કરાત્, નવનીરદ આભાત્,
પૂર્ણેન્દુ સુંદર મુખાત્, અરવિંદ નેત્રાત્,
પીતામ્બરાત્, અરુણબિંબફલ અધરોષ્ઠાત્,
કૃષ્ણાત્, પરમ કિમ અપિ તત્ત્વમ્, અહમ્ ન જાને.’’

અર્થ :

‘‘જેમના હાથમાં બંસી શોભી રહી છે તેવા, સુંદર વાદળો જેવી ઘનશ્યામ કાંતિવાળા, પૂર્ણ ચન્દ્ર સમાન સુંદર મુખવાળા, કમળની પાંખડી જેવાં નેત્રોવાળા, પીતાંબર ધારણ કરનારા, ઊગતા સૂર્યના લાલ રંગ જેવા સુંદર ઓષ્ઠદ્વયવાળા શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન સિવાય કોઈ પરમ તત્ત્વ છે કે કેમ તે હું જાણતો નથી’’.

ઇતના તું કરના સ્વામી…..ભજન 

આજની પોસ્ટમાં રજુ કરેલું મૂળ કવી પ્રદીપ રચિત ભજન મારાં સ્વ. માતુશ્રીના કંઠે ઘણી વાર ગવાતું સાંભળ્યાની જૂની યાદો તાજી થાય છે. અમદાવાદમાં અમારી નારણપુરા ચાર રસ્તા નજીકની શંકર સોસાયટી, વિભાગ-૧ માં રહેતી મહિલાઓની એક ભજન મંડળી ચાલતી હતી જેનું નામ રાધા મંડળ હતું. વારાફરતી દરેકને ઘેર એક નિશ્ચિત સમયે ભેગાં મળી ભજનોની રમઝટ જામતી હતી.મારાં સ્વ.માતુશ્રીનો કંઠ -સ્વર સારો હતો એટલે વધુ ભજનો એમની પાસે જ ગવડાવવામાં આવતાં હતાં .એમણે ભજનોની નોટબુક રાખેલી એમાં ઘણાં બધાં ભજનો એમણે એમના હાથે લખ્યાં હતાં .આ નોટબુક હજુ અમારી પાસે છે જે એમની યાદગીરીને તાજી કરે છે.

તા.૬ ઠી  ડીસેમ્બર ,૧૯૯૫ ના રોજ અમદાવાદમાં સ્વર્ગવાસી થયેલ મારાં સ્વ. માતા શાંતાબેન રેવાભાઈ પટેલને એમના આ પ્રિય ભજનને આજની પોસ્ટમાં એના રસાસ્વાદ સાથે રજુ કરી એમને હાર્દિક શ્રધાંજલિ  આપું છું.

ઇતના તું કરના સ્વામી….. ભજન

ઇતના તું કરના સ્વામી, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે
ગોવિંદ નામ લેકર ફિર પ્રાણ તનસે નીકલે

શ્રી ગંગાજીકા તટ હો યા યમુનાજીકા બટ હો
મેરા સાંવરા નિકટ હો ….. જબ પ્રાણ

શ્રી વૃંદાવનકા સ્થલ હો મેરે મુખમે તુલસી દલ હો
વિષ્ણુ ચરણ કા જલ હો ….. જબ પ્રાણ

સન્મુખ સાંવરા ખડા હો બંસીકા સ્વર ભરા હો
તીરથકા ચરણ ધરા હો ….. જબ પ્રાણ

શિર મોર પે મુગટ મુખડે પે કાલી લટ હો
યેહી ધ્યાન મેરે ઘટ હો ….. જબ પ્રાણ

મેરા પ્રાણ નીકલે સુખસે તેરા નામ નીકલે મુખસે
બચ જાવું ઘોર દુઃખસે ….. જબ પ્રાણ

ઉસ વક્ત જલ્દી આના નહીં શ્યામ ભૂલ જાના
બંસીકી ધુન સુનાના ….. જબ પ્રાણ

યહ નેકસી હૈ અરજી માનો તો ક્યા હૈ હરજી
કુછ આપ કી હૈ ફરજી ….. જબ પ્રાણ

બ્રમ્હાનંદ કી એ અરજી ખુદગર્જ કી હૈ ગરજી
આગે તુમ્હારી મરજી ….. જબ પ્રાણ

રસાસ્વાદ 

આ ભજન  એ   જાણીતા કવિ  અને ગાયક કલાકાર  સ્વ.પ્રદીપજી ની મૂળ રચના છે . 

મૃત્યુ સમયે માણસનું મન અનેક વિચારોથી ઘેરાયેલું હોય છે.ભૂતકાળની યાદો અને સંસારની માયા,કુટુંબની માયા જલ્દી છુટતી નથી. આ ભજનમાં જીવનની અંતિમ ઘડીએ મૃત્યુ સામે આવીને દ્વાર ખખડાવી રહ્યું હોય એવા સમયે એક સાચા ભક્તએ સંસારની માયાઓને મનમાંથી હટાવીને એને શ્રી કૃષ્ણ-ગોવીંદનું એક ચિત્તે સ્મરણ કરવાની એમાં શીખ છે. આ ભજનમાં એક સાચા કૃષ્ણ ભક્તની મનની અભિલાષા -ખ્વાહીશ શું હોવી જોઈએ એ આ ભજનના રચયિતાએ આ ભજનમાં સરસ રીતે વણી લીધું છે.આ એક કૃષ્ણ ભજન છે.

શ્રી કૃષ્ણ ભગવાન-ગોવીંદને ભક્ત અરજ કરતાં કહે છે કે હે ગોવીંદ , જ્યારે હું મારા  આ પામર શરીરમાંથી પ્રાણનો ત્યાગ કરતો હોઉં ત્યારે હું બીજા કોઈ આડા અવળા વિચારો ન કરું પણ તારું જ નામ લેતાં લેતાં હું મારો દેહ છોડું એવું તું કરજે .

હે,મુરારી શ્રી કૃષ્ણ પ્રભુ !એ સમયે મને ફક્ત યમુનાજીના તટ પર તમારું જ દર્શન થાય,તમે જ નજીક દેખાઓ ,મારા મુખમાં તુલસી દલ હોય,તમારી બંસીના સૂર સંભળાતા હોય,શિરે મોરપીંછ નો મુકુટ અને મુખમાં બન્સી અને મુખ પર કાળા વાળની લટ લટકતી હોય એવા તમારા દિવ્ય સ્વરૂપે શ્રી કૃષ્ણ ભગવાન તમે મારા અંત સમયે મને લેવા  જરૂર આવજો, બહુ વાર ના કરતા .આ મારા દિલની અરજી એટલે કે પ્રાથના છે .

હું તો એક પામર મનુષ્ય તમને તો ફક્ત અરજ જ કરી શકું. અંત સમયે આવવું કે ના આવવું એ તો આપની મરજી ઉપર આધાર રાખે છે.ફરી ફરી હું અરજ કરું છું કે તમે અરજી જરૂર સ્વીકારજો અને હું શરીરમાંથી મારો પ્રાણ ત્યજું ત્યારે મહેરબાની કરીને જરૂર આવીને હાજર થઇ જજો અને મને આપના એ દિવ્ય ધામમાં લઇ જજો.

ઉપર કહ્યું એમ આ ભજન   જાણીતા કવિ  અને ગાયક કલાકાર  સ્વ.પ્રદીપજી ની મૂળ રચના છે . નીચે મુકેલ પ્રથમ વિડીયોમાં,સ્વ-કવી પ્રદીપજીને એમની આ મૂળ ભજન રચનાને ગાતા તમે સાંભળી શકશો .આ જ ભજનને બીજા બે વિડીયોમાં જાણીતા ગાયકો અનુપ જલોટા અને અનુરાધા પાંડવાલના સ્વરમાં ગવાતું માણી શકશો.

આ ભજનની એક ખૂબી એ છે કે  એમાં સમયે સમયે ભજનના શબ્દો અને એની લંબાઈ બદલાતી રહી છે. એક કૃષ્ણ ભક્તના મનની અભિલાષાઓ એમાં ઉમેરાતી ગઈ છે . નીચેના બીજા બે વિડીયોમાં અનુપ જલોટા અને અનુરાધા પાંડવાલ આ જ ભજન ગાય છે પણ કોઈ કોઈ જગાએ શબ્દો બદલાય છે .ઉપર મુકેલ ભજન જે અંતે બ્રહ્માનંદના નામે છે એમાં પણ મૂળ પ્રદીપજીની રચના કરતાં ઘણી જગાએ ઘણા શબ્દો બદલાયા છે કે ઉમેરાયા છે .

ખેર ,જે હોય તે, પરંતુ આ ભજનનો જે મૂળ ભાવ છે એ બદલાતો નથી કાયમ રહે છે. આ ભાવ છે જીવનના અંતિમ સમયે એક કૃષ્ણ ભક્તના  દિલની કૃષ્ણની ઝાંખી કરવાની એના મનમાં પડેલી  અભિલાષા અને ઝંખના . મૂળ કવિની કૃતિનો આ ભાવ શબ્દો બદલાયા હોવા છતાં બદલાતો નથી એક જ રહે છે. 

 હવે જાણીતા કવિ  અને ગાયક કલાકાર  સ્વ.પ્રદીપજી ને એમની મૂળ ભજન રચનાને નીચેના વિડીયોમાં ગાતા સાંભળો .

Kavi Pradeep‘s Bhajan: “Itna To Karna Swami Jab Praan Tan Se…”. Music: Kishore Desai.

Itna To Karna Swami Jab Pran Tan Se Nikle Govind Naam Lekar – Anoop Jalota

Itna to karna swami –Anuradha .

ગોવીંદ -બાલાજી દર્શન  

મારી અમદાવાદની જોબમાં ઘણા વરસોના સહ કર્મી,હાલ મુંબાઈમાં રહેતા નજીકના મારા મિત્ર શ્રી બીપીન ભાવસાર પ્રભાદેવીના પ્રખ્યાત સિદ્ધિ વિનાયક -ગણેશ મંદીરની વ્યવસ્થાપક કમિટીના મેમ્બર છે.મોટે ભાગે રોજ સવારે આ મંદીરમાં દર્શન કરવા જાય છે અને એ પ્રથમ દર્શનનો ફોટો એમના ફેસ બુક પેજ ઉપર સૌ મિત્રોના દર્શન માટે મુકે છે.મારા પેજ પર પણ એ ફોટાને શેર કરે છે. આ રીતે  સિદ્ધિ વિનાયક -ગણેશજીના દર્શનનો લાભ મળતો રહે છે.

આજે એમણે ફેસ બુક પેજ પર નિત્ય દર્શનમાં ગોવીંદ -બાલાજીની મૂર્તિની તસ્વીરનાં દર્શન કરાવ્યાં છે. આ પોસ્ટને અનુરૂપ આ તસ્વીર હોઈ અને મને ગમી ગઈ હોઈ ,મિત્ર ભાવસારના આભાર સાથે વિ.વિ.ના વાંચકોના દર્શનાર્થે ગોવીંદ-બાલાજીની તસ્વીર નીચે પ્રસ્તુત છે.   

GOVIND-LORD BALAJI

( 725 ) ” હું મૃત્યુ પામીશ “….. કાવ્ય.. લતા હિરાણી…….રસાસ્વાદ … વિ.પ.

જાણીતાં કવયિત્રી સુ.શ્રી લતા જ. હિરાણીની એક સરસ કાવ્ય રચના “ હું મૃત્યુ પામીશ “ એમના બ્લોગ સેતુ માં વાંચતાં જ એમાં રહેલો સંદેશ ગમી ગયો. 

વિનોદ વિહારના વાચકો માટે આ સુંદર કાવ્ય રચના એના રસાસ્વાદ સાથે નીચે પ્રસ્તુત છે. — વિ.પ.

હું મૃત્યુ પામીશ….. કાવ્ય..  લતા હિરાણી 

હું મૃત્યુ પામીશ 

અને તું ફૂલો મોકલીશ 

જે હું જોઇ નહીં શકું 

તું હમણાં જ ફૂલો મોકલને !

 

હું મૃત્યુ પામીશ 

અને તારા આંસુ વહેશે 

જેની મને ખબર નહીં પડે 

તું અત્યારે જ થોડું રડ ને !

 

હું મૃત્યુ પામીશ 

અને તું મારી કદર કરીશ 

જે હું સાંભળી નહીં શકું 

તું બે શબ્દો હમણાં જ કહે ને !

 

હું મૃત્યુ પામીશ 

અને તું મારા દોષો ભૂલી જઇશ 

જે હું જાણી નહીં શકું 

તું હમણાં જ મને માફ કરી દે ને !

 

હું મૃત્યુ પામીશ 

અને તું મને યાદ કરીશ 

જે હું અનુભવી નહીં શકું 

તું મને અત્યારે જ યાદ કર ને !

 

હું મૃત્યુ પામીશ 

અને તને થશે 

કે મેં એની સાથે થોડો વધુ સમય વીતાવ્યો હોત તો ! 

તું અત્યારે જ એવું કર ને ! 

 લતા હિરાણી 

સેતુ .. લતા જ. હિરાણી બ્લોગમાંથી સાભાર 

રસાસ્વાદ ……વિનોદ પટેલ 

માણસ જ્યારે મૃત્યુ પામે છે એટલે મૃતકનાં સગાંઓ અને મિત્રો એના શબ ઉપર ફૂલોની વર્ષા કરે છે પણ મૃતક એને ક્યાં જુએ છે ? એટલે કવયિત્રી કહે છે કે જો તમારે મરનાર પ્રત્યે પ્રેમભાવ બતાવવો હોય તો એના જીવતાં જ ફૂલો મોકલી એ દર્શાવો .જે મૃત્યુ પછી જોઈ શકવાનો નથી એના માટે આંસુ વહાવવા કરતાં એને જ્યારે સહાનુભૂતિની જરૂર હોય ત્યારે એના જીવતાં આંસુ સારી તમારી ભાવના વ્યક્ત કરવી યોગ્ય છે . 

એવી જ રીતે મૃતકના સત્કાર્યો માટે જો એને માન આપી કદર કરવી હોય, એના દોષો ભૂલી જો માફી આપવી હોય તો એ જ્યારે જીવતો હોય ત્યારે જ એ કરો તો એનો અર્થ છે કેમ કે એ મરણ પામે એ પછી તમે એને યાદ કરો છો , એના પ્રત્યે લાગણી બતાવો છો એવી બધી તમારી એના પ્રત્યેની સદ ભાવનાઓની મરનારને ખબર પડવાની નથી.ઘણીવાર માત્ર દેખાવ ખાતર એક ચીલા ચાલુ રીવાજ પ્રમાણે મૃતક માટે સારા શબ્દોથી એનાં વખાણ થતાં હોય છે.એના જીવતાં એનાં વખાણ કરવાનું કોઈ પણ કારણે ચુકી જવાય છે.  

માણસના જીવતાં એનાં નજીકનાં સંબંધીઓ ઘણીવાર એને માટે  જરૂરી થોડો વધારે સમય કાઢી શકતાં નથી પરંતુ પછી જ્યારે એ મૃત્યુ પામે છે ત્યારે  એમને અંદરથી પશ્ચાતાપની લાગણી થતી હોય છે કે મરનારની સાથે થોડો વધુ સમય વિતાવ્યો હોત તો કેવું સારું થાત. એટલે કાવ્યના અંતે કવયિત્રી કહે છે કે પાછળથી પસ્તાવો કરવા કરતાં એના જીવતાં જ એની સાથે થોડો ક્વોલીટી સમય વિતાવ્યો હોય તો એના જીવને કેટલી શાંતિ મળે ! હુંફ મળે .

આ કાવ્ય વાંચવામાં સરળ છે ,એમાં કોઈ મોટી કલ્પનાઓ નથી પરંતુ એમાં જીવનની સચ્ચાઈ ,અનુભવ અને જીવન માટે ઉપર કહ્યું છે એમ એક પ્રેરણાત્મક સંદેશ છે. 

આવા જ પ્રકારનો જેમાં ભાવ અને સંદેશ છે એવું શ્રી વલ્લભભાઈ ઈટાલીયાનું  “માવતર એ જ મન્દીર” કાવ્ય યાદ આવે છે એ પણ એમના આભાર સાથે હું નીચે ટાંકુ છું.  

માવતર એ જ મન્દીર

જીવતાં માબાપને સ્નેહથી સંભાળજો, ખવડાવશો–પીવડાવશો;

પછી ગાયના પુંછડે પાણી ઢોળવાથી શો ફાયદો ?

એક વાર ‘રાબ’ ખાવાની ઈચ્છા એમની સ્નેહથી સ્વીકારશો;

પછી ગામ આખાને લાડવા ખવડાવવાથી શો ફાયદો ?

મસ્તક પર હાથ ફેરવી ‘બેટા’ કહેનારના લાડને માણી લેશો;

પછી ચીરવીદાયે પાછળ ‘સપ્તાહ’ બેસાડવાથી શો ફાયદો ?

બેઠા છે ‘ભગવાન’ આપણા જ ઘરમાં એમને ઓળખી લેશો;

પછી અડસઠ તીરથ કાજે દર દર ભટકવાથી શો ફાયદો ?

સમય કાઢી ઘરના એ વૃદ્ધ વડલા પડખે બેસી લેશો;

પછી બેસણામાં ફોટા સામે બેસી–બેસાડીને શો ફાયદો ?

લાડકોડથી ઉછેરનારાં માવતરને સદાય હૈયે વસાવી રાખશો;

પછી દીવાનખંડમાં તસ્વીર રાખવાથી શો ફાયદો ?

હયાતીમાં જ હૈયું એમનું ઠારી સ્વર્ગ સમ સુખ આપશો;

પછી ગંગાજળે અસ્થી પધરાવવાથી શો ફાયદો ?

‘માવતર એ જ મન્દીર’ – આ સનાતન સત્ય સમજી રાખશો;

પછી ‘રામનામ સત્ય છે’ રટવાથી શો ફાયદો ?

–વલ્લભભાઈ ઈટાલીયા

સુ.શ્રી લતા હિરાણીનો પરિચય

લતા હિરાણી

સુ.શ્રી લતા હિરાણીનો પરિચય ગુજરાતી પ્રતિભા પરિચયના સૌજન્યથી

અહીં ક્લિક કરીને વાચો.