શ્રી ભાગ્યેશ જહા એક વિદ્વાન, વિચારક, ગુજરાતી લેખક અને કવિ છે.તેઓ એક બહુ મુખી પ્રતિભા છે. આની પ્રતીતિ આપને આ લેખને અંતે આપેલ એમના પરિચય અને પ્રવચન ઉપરથી થયા વિના નહી રહે. આજની પોસ્ટમાં દિવાળી પર્વને અનુરૂપ એમનો ”ચિત્રલેખા”માં પ્રકાશિત લેખ એમના આભાર સાથે પ્રસ્તુત છે.
વિનોદ પટેલ
મને અજવાળાં બોલાવે… દિવાળી એટલે મનનો મહોત્સવ ….ભાગ્યેશ જહા
ફટાકડામાંથી આ શીખવા જેવું છે. જીવન ફટાકડા જેવું છે. ફૂટી જાય છે એક ધડાકા સાથે, જાણે જીવનનું અજવાળું ઝબકે છે અને થોડી ક્ષણમાં ઓલવાઈ જાય છે.
શિયાળો આવી ગયો, પણ તડકો જવાનું નામ નથી લેતો. દિવાળી આવી હોય અને રુટિન આપણો પીછો ના છોડે એવો ઘાટ છે.
એક નાનકડો પ્રસંગ છે. આકરા તડકામાં ચાલતો જતો એક માણસ ભારે ભૂખ અને ઉકળાટ અનુભવી રહ્યો હતો. રસ્તામાં એક દુકાન આવે છે. એ આઈસક્રીમની દુકાન છે. એ માણસ એક આઈસક્રીમ ખરીદે છે ને એકદમ ખાવા માંડે છે. અડધો આઈસક્રીમ પૂરો થાય છે ત્યારે એને ખયાલ આવે છે કે આઈસક્રીમ તો હમણાં પૂરો થઈ જશે…
– પણ હવે ભૂખની તીવ્રતા સંતોષાઈ ગઈ છે. એને હવે શાંતિથી આઈસક્રીમ એન્જોય કરવાનું યાદ આવે છે. એ બાકી રહેલો આઈસક્રીમ આનંદથી ખાય છે. એ પોતે આઈસક્રીમ એન્જોય કરી રહ્યો છે એવું ફીલ કરે છે-અનુભવે છે અને એને લીધે અગાઉ જે આઈસક્રીમ ખાધેલો એના કરતાં એ આઈસક્રીમ ખાવાની મજા માણે છે.
આ મજા-આ અનુભૂતિ એ માઈન્ડફુલ લીવિંગની શરૂઆત છે. આપણે જે કરીએ છીએ એ પૂરી તન્મયતાથી કરતા નથી. કોઈ પણ કામનો થાક ત્યારે જ લાગે જ્યારે એ કામ પૂરા ઈન્વોલ્વમેન્ટ સાથે ના કર્યું હોય. આજે માણસ પોઝિટિવ લીવિંગ એટલે કે સકારાત્મક જીવનશૈલી માટે અવનવા કોર્સ કે તાલીમ કાર્યક્રમ કે વર્કશૉપ્સમાં જાય છે, પણ એનું ખરું રહસ્ય માઈન્ડફુલ લીવિંગમાં છે.
દિવાળી આવે ત્યારે ફટાકડામાંથી આ શીખવા જેવું છે. જીવન ફટાકડા જેવું છે. ફૂટી જાય છે એક ધડાકા સાથે, જાણે જીવનનું અજવાળું ઝબકે છે અને થોડી ક્ષણમાં ઓલવાઈ જાય છે. આ ફટાકડા એક ફાટકનું કામ કરી શકે. કૅલેન્ડરનું પાનું બદલાય એટલે નવું વર્ષ નથી બેસતું, એક દ્વાર ખૂલે છે.
જીવન જીવતાં જીવતાં નાવીન્યનો અહેસાસ થાય, અનુભૂતિ ઊંડાણમાંથી આવે અને પ્રતીતિ પળેપળ પ્રસરે ત્યારે જીવન ખીલી ઊઠે છે. અમાસને દિવસે દીવો કરીએ અને જે પ્રકાશ મળે એ પ્રકાશ દિવાળીનો પ્રકાશ બની ઊઠે છે. નાણાંનો હિસાબ રાખવો જોઈએ અને દિવાળી પર વર્ષભરનાં લેખાં-જોખાં વિશે ચિંતા ને ચિંતન કરવું જોઈએ, પણ મનનો રોજમેળ પણ જોઈ લેવો જોઈએ. વાસણને માંજવાની સાથે મનને માંજવાની મથામણ કરવા જેવી છે.
આ માટે માઈન્ડફુલ લીવિંગ વિશે જાગૃતિ કેળવી લેવા જેવી છે. ક્ષણની ક્ષણિકતાને હરાવવી હશે તો ક્ષણનો મહિમા કરવો પડશે. નરસિંહ મહેતા જ્યારે એમ ગાય: આજની ઘડી તે રળિયામણી ત્યારે એમના મનમાં ઘડીનો મહિમા છે. જીવન કેટલાંક વર્ષોનો સરવાળો હશે, પણ જીવનરસ તો ગણતરીની મિનિટનો મહિમા છે. એક નાનકડો કે સારો પ્રસંગ આખા દિવસને કે આખા વર્ષને આનંદમય બનાવી શકે છે. એક ક્ષણની શક્યતા એક રજકણની જેમ સૂરજ થવાનું શમણું જુએ છે ત્યારે એક ગાયત્રીમંત્રની શક્તિ પ્રગટે છે. એક અણુની જેમ ક્ષણમાં આવી તાકાત રહેલી છે.
આજે આપણે અનોખા સમયમાં જીવી રહ્યા છીએ. વિશ્ર્વ વ્હૉટ્સઍપમાં જીવી રહ્યું છે. એ ફેસબુકમાં ફેલાઈ ગયું છે. સારું છે, ટેક્નોલોજી આવશ્યક છે, પણ પોઝિટિવ થિન્કિંગથી આ જીવનને સ-રસ બનાવવાનું છે. સ્પર્ધા સારી છે, પણ એની આડપેદાશ તરીકે ઈર્ષ્યા પેદા થયા કરે તો એ અંતે નુકસાન કરે છે. એક વિચારસરણી છે, જે શુદ્ધ લાભના તરફેણની વાત કરે છે, જ્યારે આ દિવાળીની ઉજવણી એ શુભ-લાભની વાત છે. દિવાળીના ઉત્સવમાં દરેકને ઈચ્છા હોય કે બધા સુખી થાય. બધા હરખથી બધાને શુભેચ્છા આપે છે.
જો આમ હોય તો પ્રશ્ન ક્યાં છે?
પ્રશ્ર્ન મનના ખાલીપણાનો છે. મન વગરની, માઈન્ડફુલનેસ વગરની શુભેચ્છા ચા વગરનાં કપ-રકાબી જેવી છે. બધા મીઠાઈ વહેંચે છે. આ મીઠાઈ કરતાં મનની મિરાત વહેંચવાની ક્ષણ છે. બીજી રીતે જોઈએ તો દિવાળી ગઈ એટલે એક વર્ષ ગયું ને નવું વર્ષ શરૂ થયું. આજે પોતાની સાથે બેસીને આ વાત કરવાની છે. આ વર્ષે મારે માઈન્ડફુલ જીવવું છે. કોઈની ઈર્ષ્યા નથી કરવી. આવું કરવાથી આપણા નાનાએવા વર્તુળમાં પણ મોટો ગુણાત્મક ફેરફાર થશે. આપણા મનનો દીવો બીજાના મનના દીવાને પણ પ્રગટાવી શકે. અજવાળામાંથી અજવાળું લઈ લો તો પણ અજવાળું જ બચે છે. આ પૂર્ણમદ:ના મંત્રને જીવવાનો સંકલ્પ કરવાનો ઉત્સવ છે. આ જીવનની લાભપાંચમને આ રીતે ઊજવવાનો માઈન્ડફુલ અર્થ છે.
આવતી કાલ પડકારો સાથે ઊગવાની છે એના કરતાં આવતી કાલ અનેક તક સાથે ઊગવાની છે એ ભાવ કેળવવો છે. આ જગત દુ:ખથી ભરેલું તો છે જ, પણ શરદપૂર્ણિમાનો ચંદ્ર કેવો સ-રસ દેખાતો હતો અને એનું આ દ્રશ્ય ગરીબ, પૈસાદાર કે સુખી-દુ:ખી એમ સૌને ઉપલબ્ધ હતું. કુદરત એક પ્રકારની સમાનતા અને ન સમજાય એવી અસમાનતા વહેંચ્યા કરે છે ત્યારે તન્મે મન: શુભસંકલ્પમસ્તુવાળી પ્રાર્થના આપણે આપણને જ સંભળાવવાની છે. આ દિવાળી આપણને મનભર મસ્તી શિખવાડે અને આ માઈન્ડફુલનેસ સકારાત્મક કારણો અને પરિણામો માટે હોય.
11 Simple Lessons From The Bhagavad Gita That Are All You Need To Know About Life…… Neha Borkar
When a confused Arjuna turned to his charioteer, Lord Krishna, for advice at the Kurukshetra, Lord Krishna stated some rational philosophical concepts that are relevant even today.
Bhagavad Gita is an epic scripture that has the answers to all our problems. It was considered a spiritual dictionary by Mahatma Gandhi and was a book of inspiration for many leaders of the Independence movement. Take a look at some of these Bhagavad Gita lessons you can use to bring your life back on the right track.
You might even want to take a few learnings from here and stick some Bhagavad Gita quotes on your desk or put them on a bookmark.
Whatever happened, happened for the good. Whatever is happening, is happening for the good. Whatever will happen, will also happen for the good.
So get over it. Whatever you’re sulking about, forget it. The job interview that didn’t go well, or the relationship that didn’t work was bound to happen and it happened. Everything happens for a reason. There is a reason you’re going through a bad phase and there is a reason you might be basking in glory – it’s a cycle and you need to quietly accept it. You need not worry about the future, nor should you pay attention to the past. You only have control over the present, so live it to the fullest.
2.You have the right to work, but never to the fruit of work.
‘Karm karo, phal ki chinta mat karo’ is the wisest message the Bhagwad Gita gives us. Today, we are working only for money, a better house, a car, and for a secure future. We are so goal-driven, that we do everything only on thinking about the results. For instance, we all work extra hours during our appraisal time, thinking that our bosses will rate us highly on our performance evaluation. This is something we need to avoid. Only because, if expectations are not met, pain is inevitable. Therefore, keep working and don’t expect anything in return.
Change is the law of the universe. You can be a millionaire, or a pauper in an instant.
How true! Nothing is permanent in our lives. The earth keeps revolving, it does not stay stable; the day ends and the night follows; after humid summers follow relieving monsoons. This reinforces the fact that impermanence is the law of the universe. Therefore being proud of your wealth is a sign of immaturity, because it can vanish into thin air in a minute. Accepting change makes you coherent enough to face any tough situations in your life.
The soul is neither born, and nor does it die
We can achieve nothing if fear is instilled within us. Fear kills ambition, dreams and even the slight chances of progress. A fearless soul has nothing to worry about, because it knows it cannot be caged, and nor can it be stopped. Thus, the fear of death is absurd, as our souls don’t die. Fear and worry are two enemies, that are deterrents to our well-being. We must strive to eradicate them from our minds completely.
You came empty handed, and you will leave empty handed.
We get so attached to material things that we often forget that we won’t be taking them with us to the grave. We came stark naked into this world, and we will go without taking anything to our graves. Not even our phones! Attachment to material things is something we need to pay attention to, because we don’t possess things – things start possessing us.
Lust, anger and greed are the three gates to self-destructive hell.
Kama, krodh and lobh have done us no good. Unreasonable craving for sex will turn you into a pervert, anger will drive people away from you and greed will never let you be satisfied.
Man is made by his belief. As he believes, so he is.
You are what you think you are. Your thoughts make and define you. If you think you’re a happy person, you become happy. If you let sad thoughts take over your mind, you tend to become a sad person. If you feel that you will nail a presentation in a meeting, then chances are that you will. However, if you’re not prepared and feel nervous then you might make a blunder.
When meditation is mastered, the mind is unwavering like the flame of a lamp in a windless place.
We consider meditation boring. Who can sit still with their eyes closed and without vile thoughts? But we truly need to take out a few minutes from our busy schedules and sit in dhyana to attain inner peace. Whether it’s a quiet corner of our cosy home, or just a secluded spit in office, closing your eyes and sitting in peace will give you immense peace of mind.
There is neither this world, nor the world beyond. nor happiness for the one who doubts.
Doubts create misunderstandings. They confuse you and fog your mind with unclear thoughts. They also bring indecisiveness and make you a coward. For instance, if you’re in a relationship and if you have doubts about your partner’s loyalty and love then you will never be able to take your relationship further. Love has no doubts. If it does, then it’s not love.
We’re kept from our goal not by obstacles, but by a clear path to a lesser goal.
‘Dream big’ is the message here. If you’re dreaming about buying a house, you can’t keep it on hold by dreaming about a motorcycle. Although small goals are important, forgetting your ultimate goal will only stunt your growth. Don’t settle for less, strive hard to achieve the bigger goals.
11.A person can rise through the efforts of his own mind; or draw himself down, in the same manner. Because each person is his own friend or enemy.
You’re your own best friend. If you have a problem, only you will have a solution to it, and not your friend. To find answers to your questions, you will have to look within. Seeking suggestions from ten different people who you call ‘friends’ is not going to help because they have ten solutions to one problem, whereas your solution is the ultimate answer. Believe in yourself.
લાગણીનું સરનામું હું શું લખું? આંખ પણ સાલી ભરાઈ જાય છે.
– શૈલેશ પંડયા ‘ભીનાશ‘
જિંદગીની કેટલીક ઘટનાઓ એવી હોય છે જે ક્યારેય ભુલાતી નથી. થોડીક ઘટનાઓ એવી હોય છે જે યાદ આવે ત્યારે આંખોના ખૂણામાં ભીનાશ બાઝી જાય છે. આંખો ભીની હોય છતાં દિલને ટાઢક થાય એવી ઘટનાઓ જીવનની સાચી મૂડી હોય છે. જિંદગીની ઘણી ખુશી એવી હોય છે જે બયાન કરવા માટે આપણને શબ્દો જડતાં નથી, શબ્દો જડી જાય તો પણ વ્યક્ત થઈ શકાતું નથી. આવા સમયે આ શબ્દો આંખોમાં ઉભરી આવે છે. જે ક્ષણની રાહ જોતાં હોઈએ એ ક્ષણ જ્યારે સામે આવી જાય ત્યારે સમય પણ એક અલૌકિક અવતાર ધારણ કરી લેતો હોય છે. આ ક્ષણ સાક્ષાત્કારની હોય છે,આ ક્ષણ ચમત્કાર જેવી હોય છે. માણસને એવું ફિલ થાય છે કે બધું જ મળી ગયું, જિંદગીમાં હવે કોઈ અપેક્ષા નથી, એવી લાગણી જિંદગીમાં બહુ ઓછી વખત આવતી હોય છે.
તમે યાદ કરો કે તમારી જિંદગીની બેસ્ટ ક્ષણ કઈ છે? આપણે વર્સ્ટ ઘટનાને વાગોળતા રહીએ છીએ. જિંદગીને સુંદર બનાવવી હોય તો જે સારું બન્યું છે તેની યાદો જીવંત રાખો.
વીતી ગયેલી જિંદગીનાં પાનાંઓમાંથી કેટલાંક પાનાં ફાડીને ફેંકી દેવા જેવાં હોય છે, એને સંઘરી ના રખાય. અગાઉના સમયમાં કોઈ સ્વજનનું અવસાન થાય ત્યારે અશુભ લખેલાં પોસ્ટકાર્ડ આવતાં. આ પોસ્ટકાર્ડ વાંચીને તરત ફાડી નાખવાની એક માન્યતા લોકોમાં હતી, આ પત્રને સાચવીને કોઈ ન રાખે. જિંદગીનાં અમુક અશુભ પાનાંઓને પણ આ જ રીતે ડિસ્ટ્રોય કરી દેવાં જોઈએ.
એટલું જ જરૂરી એ પણ છે કે સારાં પાનાંને દિલમાં મઢી લઈને જીવંત રાખવાં. એક સપનું કે એક સફળતા સાકાર થયા પછી તેનું રિપિટેશન થવું જોઈએ. તમે એક વાર સફળ થાવ તો સંતોષ ન માની લેવો, કારણ કે જો તમે બીજી વાર નિષ્ફળ જશો તો લોકો એવું જ માનશે કે તમને પહેલી સફળતા ફ્લુકલી જ મળી હતી. એ તો એનાં નસીબ કે એક વાર મેળ ખાઈ ગયો એવું લોકો માનશે. પહેલી વાર સફળતા મળે ત્યારે લોકો એવું માને છે કે તે નસીબદાર છે, જ્યારે તમે સતત સફળતા મેળવો ત્યારે જ લોકો સ્વીકારે છે કે તમે ખરેખર મહેનતુ છો.
પહેલી વખતે મળેલી સફળતાની ઘટનાને યાદ કરો, કેવી ખુશી થઈ હતી? લોકો અભિનંદન આપતા હતા ત્યારે છાતી કેવી ગજ ગજ ફૂલતી હતી? નક્કી કરો કે આ ઘટનાને મારે વારંવાર જીવવી છે. સાથે એ પણ યાદ રાખો કે તમારી સફળતાથી કોની આંખો ભીની થઈ ગઈ હતી? તમારી સફળતા માત્ર તમારી નથી હોતી, તમારી સફળતાનો સંતોષ બીજે ક્યાંક પણ છલકતો હોય છે. મા-બાપ, ભાઈ બહેન, દોસ્ત કે પ્રેમી જ્યારે એમ કહે કે આઈ એમ પ્રાઉડ ઓફ યુ ત્યારે તમારા સપનાની સાથે એ લોકોનું સપનું પણ પૂરું થતું હોય છે.
તમારી સફળતાનો આનંદ જ્યારે તમારી પ્રિય વ્યક્તિના ચહેરા પર ઝળકે ત્યારે એક અનુપમ દૃશ્ય ખડું થાય છે. તમે તમારી પ્રિય વ્યક્તિને ખુશ જોવા ઇચ્છો છો તો તમારી એ સફળતાને સાકાર કરો જેનું સપનું તમારી પ્રિય વ્યક્તિ તમારી માટે સેવે છે. ઘણી વખત આપણી પ્રેરણા જ આપણી પ્રિય વ્યક્તિની ઇચ્છા હોય છે. તમારા માટે કોઈએ સપનું સેવ્યું હોય તો માનજો કે તમે નસીબદાર છો, કારણ કે કોઈ વ્યક્તિ એવી ઘડીની રાહ જોતી હોય છે જ્યારે તમને જોઈને એને પોતાની જિંદગી સાર્થક લાગે.
એક વ્યક્તિની આ વાત છે. યુવાન હતા ત્યારે તેનું એક સપનું હતું કે હું પીએચડી કરીશ. ડોક્ટરેટ થવાની મહેચ્છા એણે જિંદગીભર દિલમાં સેવી હતી. પોતાના નામની આગળ ડોક્ટર લગાવીને તેણે ઘણી વખત નામ છેકી નાખ્યું હતું. પણ સતત એક ઇચ્છા સળવળતી હતી કે એક દિવસ મારા નામની આગળ ડોક્ટર લાગેલું હશે. અલબત્ત, આપણી દરેક ઇચ્છા ઘણી વખત કુદરતને મંજૂર હોતી નથી. એ માણસના સંજોગો જ એવા થયા કે એ ડોક્ટરેટનું ભણી ન શક્યા. એક અધૂરા સપનાનો વસવસો તેના દિલમાં કાયમ તરફડતો રહેતો હતો. કેટલીક વેદનાઓ એવી હોય છે કે જેને આપણે લાખ પ્રયત્નો છતાં દબાવી, મિટાવી કે ભુલાવી શકતા નથી. જેને યાદ ન કરવું હોય એ જ ભુલાતું હોતું નથી. દિલમાં સપનાની ઘણી કબરો એવી હોય છે કે જેના ઉપર ફૂલ ચડાવવા સિવાય આપણે કંઈ જ કરી શકતા નથી. એક સપના ઉપર એ માણસે ચોકડી મૂકી દીધી અને જીવવાનું ચાલુ રાખ્યું.
નોકરી હતી, ઘર હતું, પત્ની અને બે બાળકો હતાં, આમ તો સુખ કહી શકાય એવું બધું જ તેની પાસે હતું પણ અધૂરા રહી ગયેલા સપનાનું દુઃખ ક્યારેક તરવરી ઊઠતું. સંતાનોને પણ તેમણે પોતાના આ અધૂરા સપનાની વાત કરી હતી. સંવેદનશીલ દીકરી પિતાની આ વેદનાને સારી રીતે સમજી શકતી હતી. એવામાં પપ્પાનો બર્થ ડે આવ્યો . પપ્પાની બાજુમાં બેસીને તેણે પપ્પાનો હાથ પકડયો અને કહ્યું કે આજે મારે તમને બર્થ ડે ગિફ્ટ આપવી છે. પણ હું એ ગિફ્ટ આજે આપી શકું તેમ નથી, એટલે મારે તમને પ્રોમિસ આપવું છે કે હું જે ઇચ્છું છું એ ગિફ્ટ હું તમને એક દિવસ ચોક્કસ આપીશ. આટલું બોલીને તેણે પપ્પાની આંખમાં આંખ પરોવીને કહ્યું કે પપ્પા હું તમારું અધૂરું સપનું સાકાર કરીશ. હું ડોક્ટરેટ કરીશ, આઈ પ્રોમિસ યુ... પપ્પાની આંખના બંને ખૂણામાં ધીમે ધીમે ચોમાસું બેસી ગયું. ઘરની છત સામે જોઈને આંખમાં ઉભરી આવેલા આંસુ રોકવાનો પ્રયત્ન કર્યો, દીકરી આંસુ ન જોઈ જાય એટલે તેને ગળી વળગાડી લીધી, પિતાની આંખમાંથી ખરેલું ટીપું દીકરીના ખભા પર પડયું અને દીકરીએ સંકલ્પ કર્યો કે ડોક્ટરેટ ન થાઉં ત્યાં સુધી પિતાના આ આંસુની ભીનાશ હું મારામાં જીવતી રાખીશ.
એ દિવસથી તેણે પિતાનું સપનું પોતાની આંખમાં આંજી લીધું. પપ્પાની ભીની આંખોનું એ દ્રશ્ય તે તેના દિલમાં રોજ સજીવન કરતી. તેને થતું કે પિતાને માત્ર ડોક્ટરેટની વાત કરી તો આવું થયું, જ્યારે હું તેના હાથમાં ડિગ્રી મૂકીશ ત્યારે એને કેવો આનંદ થશે?
વર્ષો વીતતાં ગયાં. દીકરીએ ગ્રેજ્યુએશન પૂરું કર્યું. જોકે તેણે ડોક્ટરેટ થવાનું તેનું સપનું ઝાંખું થવા દીધું ન હતું. બન્યું એવું કે દીકરી માટે એક સરસ માગું આવ્યું. છોકરો પરિવાર બધું જ એકદમ યોગ્ય હતું. દીકરીએ પિતાને લગ્નની ના પાડી અને કહ્યું કે ડોક્ટરેટ થઈશ પછી જ લગ્ન કરીશ. આ વાત તેના મંગેતરને ખબર પડી. તેને તેની ભાવિ પત્ની માટે ગર્વ થયો. તેણે કહ્યું કે આપણાં લગ્ન તારા સપનાની આડે નહીં આવે. ઊલટું એમ સમજજે કે તારું સપનું હવે મારું પણ સપનું છે. દીકરીનાં લગ્ન થઈ ગયાં. ઘરની જવાબદારીમાં દીકરી થોડી ગૂંચવાઈ ગઈ, જોકે પિતાનું સપનું પૂરું કરવા તે મક્કમ હતી. આમ છતાં ઘણો સમય પસાર થઈ ગયો.
પપ્પાની તબિયત નરમ થતી જતી હતી, તેમને વારંવાર દવાખાને એડમિટ કરવા પડતા હતા. દીકરીએ એક વખત ડોક્ટર પાસે જઈને કહ્યું કે જ્યાં સુધી મારું પીએચડી પૂરું ન થાય ત્યાં સુધી પપ્પાને કંઈ થવા ન દેતા, નહીંતર હું મારી જાતને ક્યારેય માફ નહીં કરી શકું. દીકરીએ થિસીસ ફાઈલ કરી. વાઇવા પણ સરસ ગયો. બરાબર એ જ સમયે પપ્પા સીરિયસ થઈ ગયા. દવાખાને એડમિટ હતા, દીકરી દરરોજ ભગવાનને પ્રાર્થના કરે કે જલદી રિઝલ્ટ મળી જાય. અંતે તેને સમાચાર મળ્યા કે તમે પાસ છો, નાઉ યુ આર ડોક્ટર. દીકરી ડિગ્રી લઈને દોડીને પિતા પાસે ગઈ. દવાખાનાના બિછાને પપ્પાનો હાથ પકડીને કહ્યું કે ડેડી, માય ગિફ્ટ… આ વખતે પપ્પા આંસુ છુપાવી ન શક્યા અને ધ્રૂસકે ધ્રૂસકે રડી પડયા. એક શબ્દ બોલી શકાય એવી સ્થિતિ ન હતી, આંખો જ્યારે બોલતી હોય છે ત્યારે વાચા હણાઈ જતી હોય છે, કારણ કે આંખોની ભાષા પાસે શબ્દો પણ વામણા થઈ જતા હોય છે. થોડા સ્વસ્થ થયા પછી પિતા બોલ્યા કે હવે મરી જાઉં તો પણ કોઈ અફસોસ નથી પણ દીકરીને ખબર હતી કે આ ખુશી જ પિતાને જિવાડી દેશે.
કોઈના સપનાને પોતાનું સપનું બનાવી લેવાનું કામ સહેલું નથી પણ જો પ્રેમ હોય તો આવું સપનું અઘરું પણ લાગતું નથી. તમારા વર્તનથી છેલ્લે તમારી વ્યક્તિની આંખો ક્યારે ભીની થઈ હતી? આપણે આપણી વ્યક્તિને રડાવવાનું જ જાણીએ છીએ પણ ક્યારેક આ રીતે પણ તેની આંખો ભીની થવા દો અને પછી જુઓ કે પ્રિય વ્યક્તિની આંખમાં બાઝેલી ભીનાશ તમને કેવી ટાઢક આપે છે.
છેલ્લો સીન :
જે માણસ પોતાની જિંદગીને અને અન્યની જિંદગીને અર્થહીન સમજે છે એ માત્ર દુર્ભાગી નથી પણ જીવવા માટે તદ્દન ગેરલાયક છે.
‘પદ્મશ્રી’ગુણવંત શાહ લેખક, ચિંતક, વક્તા છે. ‘વિચારોના વૃંદાવન’થી તેમણે ફિલસૂફીથી પુરાણો સુધી અધિકૃતતાથી કલમ ચલાવી છે.
કલ્પના તો કરી જુઓ! દલાઈ લામાને ખભે બંદૂક!….ગુણવંત શાહ
શું દલાઈ લામા પોતાના જીવન દરમિયાન તિબેટ પાછા જઈ શકશે ખરા? આ પ્રશ્નનો જવાબ ચીની સામ્યવાદી સરકારના શાણપણ પર આધાર રાખે છે. સામ્યવાદી સરકાર સુધરે એવી કોઈ શક્યતા દેખાતી નથી.
દલાઈ લામા આજના અજાતશત્રુ ગણાય. ચીન સિવાયનો કોઈ પણ દેશ એમને શત્રુ ગણતો નથી. ભારતમાં રહીને દલાઈ લામા દુનિયા આખીમાં ઉપદેશ આપે અને અહિંસાનો મહિમા કરે તે વાત ચીનને ખૂબ ખૂંચે છે. જો ચીનને દલાઈ લામા સોંપી દેવામાં આવે તો કદાચ ચીન સાથેનો અડધો ઝઘડો શાંત થઈ જાય. એક અત્યંત કડવું સત્ય એ છે કે સામ્યાવદી ચીન એકવીસમી સદીમાં પણ એક જંગલી દેશ ગણાય. ભારતના ડાબેરી બૌદ્ધિકોને અને સામ્યવાદીઓને આ વાત કોણ સમજાવે? ચીનમાં વાણીસ્વાતંત્ર્ય નથી અને સરકારી દમન સામે કોઈને અવાજ ઉઠાવવાની છૂટ નથી. ત્યાં કોઈ પણ અખબાર સરકારની વિરુદ્ધ કશુંય છાપી ન શકે. ભારતના સામ્યવાદીઓ નરેન્દ્ર મોદી સામે ગમે તેવો બકવાસ કરી શકે છે. તેમને એક મહિના માટે ચીનમાં રહેવાની ગોઠવણ થાય તો જ સમજાય કે ભારતમાં આજે છે તેવું વાણીસ્વાતંત્ર્ય તો ચીનમાં સ્વપ્ને પણ શક્ય નથી. ત્યાં જઈને સીતારામ યેચુરી મોં તો ખોલી જુએ! ભારતના સામ્યવાદીઓ ‘રિપેરેબલ’ જ નથી. 2019માં એમના પક્ષ માટે છેલ્લી ચૂંટણી સાબિત થાય તો કોઈને પણ દુ:ખ નહીં થાય. જૂઠ એ જ એમનું રક્ષાકવચ અને દંભ એ જ એમની સ્ટ્રેટેજી! મેં કોઈપણ ધર્મગુરુને સામ્યવાદી નેતાઓ જેટલો દંભ કરતા જોયા નથી.
શું દલાઈ લામા પોતાના જીવન દરમિયાન તિબેટ પાછા જઈ શકશે ખરા? આ પ્રશ્નનો જવાબ ચીની સામ્યવાદી સરકારના શાણપણ પર આધાર રાખે છે. સામ્યવાદી સરકાર સુધરે એવી કોઈ શક્યતા દેખાતી નથી 1959ના ઓક્ટોબરની પહેલી તારીખે તિબેટના પાટનગર લ્હાસામાં ચીનીવિરોધી બળવો થયો હતો. એ પછીના દિવસોમાં અખબારોના પાને દલાઈ લામા વધારે ચમકતા થયા હતા. જાણીતા ઇતિહાસકાર શ્રી. પી. એન. ચોપરાએ દલાઈ લામાનું જીવનવૃત્તાંત પ્રગટ કર્યું છે. પુસ્તકનું મથાળું છે: ‘ઓસન ઓફ વિસ્ડમ: ધ લાઇફ ઓફ દલાઈ લામા 14’. એ પુસ્તકમાં દલાઈ લામાએ 17મી માર્ચ, 1959ના દિવસે ભારતમાં શરણ લેવા માટે તિબેટ છોડ્યું તે ઘટનાનું દિલચશ્પ વર્ણન લેખકે કર્યું છે. સાંભળો:
એ વર્ષની 1લી માર્ચે જ્યારે ચીનના મિલિટરી કેમ્પમાં નાટક જોવા માટે દલાઈ લામાને ચીની સરકારે આમંત્રણ પાઠવ્યું ત્યારે જ દલાઈ લામાને વહેમ પડી ગયેલો કે પોતાનું જીવન જોખમમાં છે. મનોમન નિર્ણય લેવાઈ ગયો અને 2600 વર્ષ પછીના નાનકડા મહાભિનિષ્ક્રમણની યોજના ઘડાઈ ગઈ. નોર્બુ લિંગકા મહેલ છોડતાં પહેલાં દલાઈ લામા મહાકાલના મંદિરે દર્શને ગયા અને શિષ્યોને આશીર્વાદ પણ આપ્યા. બૌદ્ધ ભિખ્ખુઓને શું બની રહ્યું છે એની ગંધ પણ ન આવી. જે ભિખ્ખુ ઓફિસરો દલાઈ લામા સાથે ચાલી નીકળવાના હતા, તેમણે ગેરુઆ ઉપવસ્ત્રોની જગ્યાએ સાદાં વસ્ત્રો પહેરી લીધાં. દલાઈ લામાનાં બહેન અને માતાએ ખામ્પા પુરુષો જેવો વેશ ધારણ કરી લીધો. ખુદ દલાઈ લામાએ સૈનિકનો વેશ ધારણ કર્યો અને માથે ઊનની ટોપી પહેરી લીધી.
પછી દલાઈ લામા પોતાના ઓરડામાં દાખલ થયા અને એમની ધર્મગાદી પર બેઠા પછી ભગવાન બુદ્ધના ઉપદેશનું પુસ્તક વાંચવા લાગ્યા. એ પુસ્તકમાં શું હતું? એ પુસ્તકમાં ભગવાન બુદ્ધે શિષ્યને હિંમત ન હારવાની વાત કરી છે. એટલો ભાગ વાંચી લીધા પછી દલાઈ લામાએ એ પુસ્તક બાજુએ મૂક્યું. પછી એમણે પોતાના જ એ ઓરડાને શુભકામના પાઠવી. આટલી વિધિ પતાવીને તેઓ આખરી વિદાય માટે નીકળી પડ્યા. એ ક્ષણે બે તિબેટી સૈનિકો એમની પ્રતીક્ષા કરી રહ્યા હતા. એક સૈનિક પાસેથી દલાઈ લામાએ બંદૂક લીધી અને બંદૂકને ખભે ભેરવીને ચાલવા માંડ્યું. એ વખતે દલાઈ લામાએ પોતાનાં ચશ્માં ઉતારી લીધાં, જેથી ઝટ ઓળખાઈ ન જવાય. એમની આખી ટુકડી અંધારામાં અદૃશ્ય થઈ ગઈ- અજ્ઞાતને ઓવારે પહોંચવા માટે!
વર્ષ 1959ની 5મી એપ્રિલે ભારતમાં આવેલા તવાંગ મુકામે એ ટુકડી પહોંચી. એ દિવસોમાં ભારતભરમાં ‘હિન્દી-ચીની-ભાઈ ભાઈ’નાં સૂત્રો ગાજતાં થયાં હતાં. વર્ષોથી હિમાલયના સથવારે ધર્મશાળામાં દલાઈ લામા અને એમની તિબેટી રૈયત રહે છે. ત્યાં આગળ નાનકડું તિબેટ ધબકતું થયું છે. પંડિત નેહરુએ ચીનના અણગમાની ઘોર ઉપેક્ષા કરીને દલાઈ લામાને રાજ્યાશ્રય આપ્યો ત્યારે જરૂર ભારત દેશને ભગવાન તથાગતના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત થયા હશે.
(સો સો પુષ્પોને એક સાથે ખીલવા દઈએ). લોકતંત્રમાં જ શોભે એવી આ પંક્તિ ચીનના નિર્દય અને ઐયાશીમાં આળોટનારા ક્રૂર સરમુખત્યાર તરફથી મળે, એ તો ઇતિહાસની મશ્કરી જ ગણાય. ચીનની સામ્યવાદી પાર્ટીને કોઈ ગોર્બાચોફ મળશે? ક્યારે? આવું અસભ્ય ચીન અઝહર મસૂદને યુ.એન.ઓ.ની સિક્યુરિટી કાઉન્સિલમાં વિટો વાપરીને બચાવે, તેમાં કોઈ આશ્ચર્ય ખરું? એવું ચીન તો દલાઈ લામાને ‘આતંકવાદી’ નથી ગણાવતું એ જ આશ્ચર્ય!
શું દલાઈ લામા પોતાના જીવન દરમિયાન તિબેટ પાછા જઈ શકશે ખરા? આ પ્રશ્નનો જવાબ ચીની સામ્યવાદી સરકારના શાણપણ પર આધાર રાખે છે. સામ્યવાદી સરકાર સુધરે એવી કોઈ શક્યતા આજે તો દેખાતી નથી. હા, પશ્ચિમી દુનિયાના લોકતાંત્રિક દેશો દલાઈ લામાને પ્રેમથી પ્રવચન કરવા માટે સત્તાવાર રીતે આમંત્રણ પાઠવે છે. ‘મૂળભૂત-માનવ-અધિકાર’ જેવો શબ્દપ્રયોગ ચીન જેવા જંગલી દેશ માટે સાવ અજાણ્યો ગણાય. વળી, એકહથ્થુ સત્તા હોય, ત્યારે તો તખ્તપલટો થાય એવી શક્યતા પણ રહેતી નથી. ચીનમાં લોકતંત્ર સ્થપાય અને રાજકીય સભ્યતાનો યુગ શરૂ થાય, તો કદાચ ચમત્કાર થાય એમ બને. અરે! આજના સામ્યવાદી સરમુખત્યારને ચીનની સામ્યવાદી પાર્ટીએ આજીવન સત્તા આપી દીધી છે. હવે તો સરમુખત્યાર માટે સુધરવાની કે નવું વિચારવાની જરૂર જ નથી પડવાની. ચીનમાં 1949માં થયેલી સત્તાક્રાંતિ વખતે ચીનના નિર્દય સરમુખત્યાર એવા માઓ ઝેડોંગે એક કાવ્યમય સૂત્ર પ્રચલિત કર્યું હતું.
‘Let hundred flowers blossom together.’
પાઘડીનો વળ છેડે
તા. 23-11-1987ના ‘નેશનલ હેરલ્ડ’ દૈનિકમાં એક કાર્ટૂન પ્રગટ થયું હતું. ઓફિસેથી ઘરે આવેલા પતિને પત્નીએ સંભળાવ્યું: ‘બોલો! શરત મારવી છે? આજે તમારી ઓફિસમાં કોઈ નવી સેક્રેટરી આવી છે? આજે તમારા કોટમાંથી પરફ્યૂમમાંથી જે સુગંધ આવે છે, તે દરરોજ કરતાં સાવ જુદી છે!’ આવું અખબાર બંધ પડે અને સોનિયા તથા રાહુલ જામીન પર છૂટે તે દુ:ખદ ગણાય. આજે એ અખબાર ચાલુ હોય, તો કેવું કાર્ટૂન જોવા મળે?
થોડાક રૂપિયા માટે ગરીબ સાથે ભાવતાલ કરવાનું આજથી બંધ!.. ગુણવંત શાહ
એક વાચવા ,વિચારવા અને અમલમાં મુકવા જેવો સિદ્ધ હસ્ત લેખકની કલમે લખાએલો ચિંતન લેખ
વર્ષો વીતી ગયાં, પરંતુ રેલવે સ્ટેશન પર જોવા મળતું એક દૃશ્ય હજી ભુલાતું નથી. પતિ, પત્ની અને બાળકો ટ્રેનમાં અમદાવાદ પહોંચે છે. તેઓ વડોદરાના સ્ટેશનેથી બેઠાં છે. સાથે ધાતુની ત્રણ મોટી બેગ છે અને બે ગુણમાં પિત્તળનાં વાસણો ભર્યાં છે. એ ઉપરાંત એક વજનદાર થેલામાં કશુંક એવું ભરેલું છે, જેને કારણે થેલો પત્ની જેટલો ભારે જણાય છે. અમદાવાદ સ્ટેશને ચાલુ ટ્રેને હમાલ ડબ્બામાં ચડી જાય છે. હમાલ સાથે જે ડાયલોગ શરૂ થાય તેમાં આખેઆખું અમદાવાદ સંભળાય છે:
ગરીબી તો દૂર થશે ત્યારે થશે, પરંતુ સામે ઊભેલા લાચાર આદમીને જોઇને પણ, જો આપણી કઠોરતમ સોદાબાજી પીગળવાની ન હોય, તો તીર્થયાત્રા, પૂજાપાઠ અને કર્મકાંડ વ્યર્થ જાણવાં
પતિ: સામાન રિક્ષા સુધી લઇ જવાના કેટલા રૂપિયા થશે? હમાલ: સમજીને આપી દેજો ને. પત્ની: અત્યારે જ કહી દે, જેથી ત્યારે માથાકૂટ કરવી ન પડે. હમાલ: રૂપિયા ત્રીસ થશે. પતિ: એટલા બધા હોય? પત્ની: વાજબી કહો, નહીં તો… હમાલ: ચાલો, પચ્ચીસ રૂપિયા… બસ? પતિ: વીસ વાજબી છે, કબૂલ? નહીં તો… હમાલ: સામાન ભારે છે એટલે વીસથી ઓછું નહીં પોસાય… પત્ની: ભાઇ! હવે મારું માનો અને રૂપિયા પંદર રાખો. હમાલ: સારું, પણ અઢાર આલજો… બસ!
કહેવાતા ભદ્ર વર્ગને ગરબી વર્ગ સાથે આવી રકઝક કર્યા પછી બચેલા રૂપિયા અધિક વહાલા કેમ લાગે છે?
1975ના વર્ષમાં મારે ઢાકામાં આવેલી ફાઇવસ્ટાર હોટેલ સોનારગાંવમાં પૂરો દોઢ મહિનો રહેવાનું બનેલું. રોજનું ડેઇલી એલાવન્સ રૂપિયા બે હજાર હતું. માનશો તે દિવસોમાં ઢાકામાં એક કરતાં વધારે ખાદી ભંડારો હતા. હું ઇરાદાપૂર્વક ખાદીભંડારમાં ગયો હતો. ત્યાં ખાદીના ઝભ્ભાનાં બટનની ચારે બાજુ અત્યંત કલાત્મક ભરતકામ જોવા મળતું. એ ખાદી ભંડારમાં ભાવતાલની છૂટ હતી. મેં સામટા દસ-બાર ઝભ્ભા ખરીદવાનું રાખ્યું તેથી મને સસ્તા ભાવે જે ઝભ્ભા મળ્યા તે પ્રવચન કરતી વખતે વર્ષો સુધી મારો ફેવરિટ પોશાક બની રહેલા. આજે પણ મારા ઘરમાં બે-ત્રણ ઝભ્ભા કબાટમાં સચવાયા છે. ઢાકાની ખાદી પણ જુદી પડી આવે તેવી મુલાયમ છે. આજે ખાદી ભંડારમાં ભાવતાવ કર્યાની વાત કહેતાં પણ મને સંકોચ થાય છે.
વર્ષો સુધી સુરતના નાનપુરા વિસ્તારમાં રહેવાનું બનેલું. ઉનાળામાં જાંબુ વેચવા માટે સાઇકલ પર ફેરિયો આવે, ત્યારે મંગલમૂર્તિ’નામના મકાનના ત્રીજે માળેથી હું એને મોટા અવાજે એક વાત અચૂક કહેતો ‘જો ભાઈ! મારા ઘરમાંથી બહેન એક કિલો જાંબુ લેવા માટે નીચે આવે, ત્યારે તું ભાવ ઘટાડતો નહીં. જો તેં ભાવ ઓછો કર્યો, તો સોદો કેન્સલ!’ એ ફેરિયો મારી સામે આશ્ચર્યથી જોઇ રહેતો! એ વખતે એનો ચહેરો સાક્ષાત્ કેવળપ્રયોગી અવ્યય જેવો બની રહેતો! સવારે વહેલો ઊઠીને પારકી ભોંય પર ઊગેલા જાંબુડા પર ચડીને જાંબુ પાડવામાં જોખમ કેવું રોકડું! જાંબુડાની ડાળી બરડ હોય, તેથી તરત માણસને ભોંયભેગો કરે, તો હાડકાં ખોખરાં થાય તેવો પૂરો સંભવ રહે છે. વળી ખેતરનો માલિક એને જાંબુ પાડતો ભાળી જાય, તો ગાળાગાળી અને મારામારી થાય તે નફામાં! આવું પરાક્રમ કર્યા પછી સાઇકલ પર બેસીને માઇલોનું અંતર કાપ્યા પછી એ ગરીબ માણસ આપણા ઘરે મધૂરાં જાંબુ વેચવા માટે આવે ત્યારે ભાવતાલ કરીને એની ખરી મહેનતની કમાણી પર કાપ મૂકવામાં કઇ સજ્જનતા? આજે પણ મારાં બાળકોને મારો આવો વારંવાર સાંભળેલો. ડાયલોગ યાદ હોય, તો નવાઇ નહીં!
વર્ષો પહેલાં વડોદરાના ફત્તેહગંજ વિસ્તારમાં રહેવાનું બનેલું. મારાં બધાં પાડોશીઓ ખ્રિસ્તી હતાં. એમના સહજ સંપર્કને કારણે હું ઇસુનો ભક્ત બની ગયો. બરાબર યાદ છે. લખવાની ટેવ પડી ન હતી, તેથી નવરાશનો વૈભવ અઢળક રહેતો. શાકભાજી લેવા માટે ત્યાંની બજારમાં જતો, ત્યારે શાકવાળીને ગંભીર વદને એક વાત કહેતો:
‘બહેન! તારે જે ભાવ લેવો હોય, તે લેજે પરંતુ ચીકુ, સફરજન કે ભીંડા સારા આપજે. ઘરે બહેનનો સ્વભાવ આકરો છે. જો શાકભાજી ખરાબ હશે, તો મારે વઢ ખાવી પડશે.’
માનશો? આવું નાટક કદી પણ નિષ્ફળ જતું નહીં. શાકભાજી વેચનાર ભોળી સ્ત્રી મને સારો જ માલ આપતી. પૈસા વધુ ખર્ચાતા, એટલે મને બજારમાં જવાનું કામ સોંપવાનું બંધ થઇ ગયેલું, તે નફામાં! પતિપ્રધાન સંસ્કૃતિ આવાં નાટકો કરતી હોય છે.
એક વાત પૂછવી છે: ગરીબ માણસ સાથે ક્રૂર બનીને ભાવતાલ કરવાથી મહિને કેટલા રૂપિયા બચે? આવો ભાવ વિનાનો તાલ કરવાથી કેટલા રૂપિયા વધારે ખર્ચાય? અમદાવાદીઓને આ બે પ્રશ્નો નકામા જણાશે. જીવનભર મેં આવો ભાવતાલ કરવાનું આગ્રહપૂર્વક ટાળ્યું છે. મુંબઇની સબર્બ ટ્રેનમાં પ્રવાસ કરતી વખતે મારા ચકચકતા બૂટને પણ પોલિશ કરાવવા માટે આપ્યા છે. વળી પોલિશ કરનાર છોકરાને બેને બદલે રૂપિયા પાંચ આપ્યા છે. એ વખતે છોકરો જે સ્મિત આપે, તેમાં જ કૃષ્ણનું સ્મિત ભાળ્યું. સાચું કહું? એમ કરવાની ખરી પ્રેરણા મને ‘બૂટપોલિશ’ ફિલ્મમાંથી મળેલી. હજી મારા કર્ણમૂળમાં એ ફિલ્મની પંક્તિઓ સચવાયેલી છે.
સાંભળો:
યતીમોં કી દુનિયા મેં હરદમ અંધેરા, યહાઁ ભૂલ કર ભી ન આયા સવેરા.
ગરીબી તો દૂર થશે ત્યારે થશે, પરંતુ સામે ઊભેલા લાચાર આદમીને જોઇને પણ, જો આપણી કઠોરતમ સોદાબાજી પીગળવાની ન હોય, તો તીર્થયાત્રા, પૂજાપાઠ અને કર્મકાંડ વ્યર્થ જાણવાં. નિયતિના ખેલને કારણે સામે ઊભેલા લાચાર મનુષ્યને જોઇને આપણને એમ લાગવું જોઇએ કે: હું એની જગ્યાએ હું ઊભો હોઉં તો!
આવી નિર્લજ્જ સોદાબાજીથી ભદ્ર આદમીને માલિક દૂર રાખે એવી પ્રાર્થના. આમીન!
પાઘડીનો વળ છેડે મચ્છરો તો ગાયની આંચળ પર બેસે તોય, દૂધ નહીં , પરંતુ લોહી જ પીવાના! – મલયાલમ ભાષાની કહેવત
ચિંતાનું ચૂરણ અને ફિકરની ફાકી કરીને જલસાથી જીવનારાઓ! જય વસાવડા
આપણે પબ્લિકની કડવાશ કે ઝેર ઠાલવવામાં પાવરધા છીએ, એટલા વગર સ્વાર્થે મોંથી વખાણ કરવામાં થનગનાટ અનુભવતા નથી. સોશ્યલ નેટવર્કને પણ કાયમ નેગેટીવિટીનો અખાડો બનાવી દીધો છેે. ઘણાખરાને મૃત્યુની નજીક ઉભા રહીને જીંદગી ઓર ખુબસૂરત લાગે છે. ઠાઠડીમાં ઠઠારાને બદલે, એ બંધાય એ પહેલા ઠાઠમાઠથી જીવી લેવાનું રાખવું. દુનિયા જલે તો જલે અને સારી વાત કહેવામાં કે લાગણી પ્રદર્શિત કરવામાં બહુ માન કે મૌન ન રાખવું
જાતભાતની બ્રાન્ડસની ચીજોના વૈશ્વિક વેચાણને લીધે – દક્ષિણ કોરિયાની ઇકોનોમીમાં વિકાસ થતો ગયો, એમ જ ત્યાં આત્મહત્યાનો દર પણ વધતો ગયો! સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ નહિ, પણ રેશિયોમાં ભારતને ય ટપી જાય એવો. આપઘાતની વધતી જતી ઘટનાઓ રોકવા ઘણાએ નુસખા લડાવ્યા એમાંનો એક પ્રોગ્રામ છે, કિમ-ડી-હોએ શરૂ કરેલો, ‘હેપી ડાઇંગ.’ હા, બરાબર વાંચ્યું છે, હેપી ડાઇંગ!
કોન્સેપ્ટ ઇન્ટરેસ્ટિંગ છે. એમાં ભાગ લેનારાઓએ પોતાના જ અંતિમ સંસ્કારના નાટકમાં જોડાવાનું. ખુદની અવસાન નોંધ પ્લસ આખ્ખી અંજલિ જાતે લખવાની. બનાવટી વસિયત કરવાના, સગા નહિ તો વ્હાલાઓને ફેરવેલ નોટ્સ લખવાની. એટલું જ નહિ, અંતિમવિધિના કપડાં પહેરી, આધ્યાત્મિક સંગીત- સુગંધ સાથે કોફિનમાં અડધી કલાક ચૂપચાપ એકલા પડયા પણ રહેવાનું! આત્મચિંતન કહો કે ધ્યાન.
ભાગ લેનારાઓએ કબૂલ પણ કરેલું છે કે, આ આખા અનુભવ પછી એ લોકો જિંદગીને વધુ ગંભીરતાથી લેતા થયા. મૃત્યુની નિકટ વિસ્તારપૂર્વક જાવ, તો જીવનની ભેટ લઈ પાછા આવો!
આ સમાચાર વાંચ્યા બાદ દિમાગી ચરખો ફેરવો તોલાગે કે આ પ્રયોગ જુદી રીતે ય કરી શકાય. ખાસ કરીને ડાઘુ જેવું ડાચું લઈને ફરતા જીંદગીથી કંટાળેલા કે હારેલા લોકો માટે. ઘણી વાર વ્યક્તિ અચાનક જ જતી રહે પછી સંઘરાયેલા એના સ્મરણો પળવારમાં આપણા મનમાં ધક્કામુક્કી કરવા લાગે. જોડાજોડ રિગ્રેટ્સનો ખડકલો થાય. કાશ, મળી લીધું હોત, ફરી લીધું હોત – અને પછી હવે આપણે સોશ્યલ નેટવર્કનો ઉપયોગ કરી આપણી લાગણી એની અવેજીમાં બીજાઓને સંભળાવીએ છીએ.
કદાચ, આ ભૂલો જતી કરવાની ક્ષમાશીલતા ગઈગુજરી ભૂલી જઈને વખાણ કરવાની ઉદારતા, ચૂકાદાઓ પડતા મૂકી ચાહવાની ચાતુરી – બધું જ જીવતેજીવ એના માટે રાખ્યું હોત તો? તો કદાચ એને લાગત કે એ સમજે છે, એનાં કરતા એની વેલ્યૂ બીજાઓ માટે વધુ છે. કોઈકને એનો ય ખાલી લાગે છે. એની નકામી લાગતી જીંદગી થકી કોઈકના અંધારા રોશન થયા છે, એને ય કોઈ યાદ કરવાવાળું, મિસ કરવાવાળું છે.
તો કદાચ એની આશા, જીવતર પરનો ભરોસો ટકી પણ જાત! એને લાઇફ રિટર્ન આપતી બ્લુ ચિપ સ્ક્રિપ્ટ જેવી લાગત, તો એમાં વધુ ઇન્વેસ્ટ કરવાનું મન પણ થાત. પણ આપણને જેમ જાહેરમાં મૂતરવામાં છોછ નથી, પણ ચુંબન કરવામાં ક્ષોભ થાય છે – એમ જ, આપણે પબ્લિકની કડવાશ કે ઝેર ઠાલવવામાં પાવરધા છીએ, એટલા વગર સ્વાર્થે મોંથી વખાણ કરવામાં થનગનાટ અનુભવતા નથી. સોશ્યલ નેટવર્કને પણ કાયમ નેગેટીવિટીનો અખાડો બનાવી દીધો છેે ઘણાખરાએ.
જે લોકો આટલાને સાફ કર્યા, ઝૂડયા, ફેસબુક આમ ને ટ્વિટર તેમ વગેરે પંચાતો કાયમ કર્યા કરતા હોય, પોલિટિકલ રણમેદાન બનાવી બેઠા હોય, કાયમ માટે પર્સનલ લાઇફના રોદણાં રોતા હોય, કે વારેઘડીએ સિસ્ટમના ફોલ્ટ શોધીને ગુસ્સામાં એંગ્રી મેન બનીને ફરતા હોય – અરે, બીજું કંઈ નહિ તો દિવસમાં આઠ- દસ વાર ફોટા અપલોડ એક જ પ્રકારના કરે કે પોસ્ટ જ મૂક્યા કરે, એમનું વધુ પ્રકાશિત દીવાનું તેલ વહેલું ખૂટે, એમ નક્કી જાણવું!
વાત એ છે કે મૃત્યુની નજીક ઉભા રહીને જીંદગી ઓર ખુબસૂરત લાગે છે. ઠાઠડીમાં ઠઠારાને બદલે, એ બંધાય એ પહેલા ઠાઠમાઠથી જીવી લેવાનું રાખવું દુનિયા જલે તો જલે અને સારી વાત કહેવામાં કે લાગણી પ્રદર્શિત કરવામાં બહુ માન કે મૌન ન રાખવું. ન જાને કિસ ગલી મેં જીંદગી કી શામ આ જાયે! અને કોને ખબર આપણી કોઈ મસ્ત કલંદર વાતથી કોઈકની અંધારી એકધારી રાતમાં લખેલું પ્રભાત પણ આવી જાય!
એક્સ એક્ટ્રેસ સોનાલી બેન્દ્રેને કેન્સર થયું પછી ત્રણ જ દિવસમાં એનો પ્રેમાળ પતિ ગોલ્ડી બહલ એને અમેરિકા લઈ ગયો. ત્યાં ખબર પડી કે આ તો ચોથા સ્ટેજનું ઘાતક કેન્સર છે, જેમાં બચવાનો ચાન્સ ૩૦% ય નથી! દીકરાને ખાતર પણ સોનાલી મક્કમતાથી પહેલો રાઉન્ડ જીતીને હાલ પરત આવી ગઈ છે.
હમણાં એક ઇન્ટરવ્યૂમાં એણે કહ્યું કે, લાઇફ પાર્ટનર ગોલ્ડી મટકું માર્યા વિના દોડાદોડીમાં પડી ગયેલો. પછી બીમાર પત્નીને એણે કહ્યું કે, થોડુંક ‘ઓવર’ થઈ જાય ને પૈસા ખર્ચાઈ જાય કે સમય બરબાદ થાય એ ખોટ સહન થઈ શકશે. પણ એ અફસોસ સહન નહિ થાય કે કાશ, ગમે તેમ કરીને આમ કર્યું હોત તો રિઝલ્ટ આપણી ફેવરમાં આવત! અર્થાત્, ચાન્સ ન લીધા પછીના અફસોસ કરતા ચાન્સ લીધા પછી ફેઇલ જવાની ભોંઠપ સારી!
સોનાલીની માફક અચાનક જ જીવલેણ રોગનો શિકાર બનેલો ઉમદા અભિનેતા ઇરફાન પણ સ્ટીવ જોબ્સ ભોગ બનેલો, એ બીમારીમાં પટકાયા બાદ વાવડ મુજબ ફરી નોર્મલ શૂટિંગ શરૂ કરવાનો છે. એ વખતે લંડનથી એણે લખેલું કે મોત સામે ઉભું હોય, પછી કોઈ ફર્ક નથી પડતો. અચાનક તમે બધાથી પર થઈ જાવ છો, પછી બસમાં કોણ ચડે-ઉતરે છે એમાં ધ્યાન જ રહેતુંન થી. આફત આફત લાગતી નથી સ્વાદ સ્વાદ રહેતો નથી!
બસ, આ પ્રેશર જ ડિફાઇન કરે છે કે તમારું કાર્બન સ્ટ્રક્ચર કોલસાનું છે કે હીરાનું?
ક્રિસ ગેઇલે હમણાં ૩૯ની ઉંમરમાં ૩૯ છક્કાો ઝીંકી દીધા! ફ્લેમબોયન્ટ મિજાજ માટે જાણીતા ગેઇલે ઝટાઝટી બોલાવી વર્લ્ડ ક્રિકેટમાં સૌથી વધુ સિક્સર્સનો રેકોર્ડ પોતાના નામે ચડાવી દીધો છે. આધે મેં રામ, આધે મેં ગામ જેવી બાદશાહત છે એની. આઇપીએલમાં થોડા સમય પહેલાં માંડ બેઝ પ્રાઇઝમાં ગયેલો, આજે ફરી એના ભાવ વધી ગયા છે!
ટિપિકલ કેરેબિયન એવો અલગારી મસ્તીનો મિજાજ ધરાવતો ગેઇલ છેલછોગાળો છે, અને છેતરપિંડીવાળો નથી કારણ કે, એણે એની રંગીનશોખીન વૈભવવિલાસી લાઇફસ્ટાઇલ છૂપાવી જ નથી! ક્રિસ ગેઇલ માટે લાઇફ ઇઝ કોન્સ્ટન્ટ ઓનગોઈંગ પાર્ટી! આપણા ફાંદ ફેલાવી વેપાર વિસ્તારતા ગુટકામય ગુજેશકુમારો સત્યોતેર જનમમાં ન કરે એટલા જલ્સા આ જમૈકિન જીગરવાલાએ ભોગવી લીધા છે. બોંતેર હૂરોવાળા જન્નતની કલ્પના ખાતર જેહાદીઓ બીજાનો જીવ લઈ લે છે. ક્રિસે તો જીવ લેવાને બદલે જીવ રેડીને એ મંઝિલ મેળવી છે કે જ્યાં એ સદેહે સ્વર્ગ ભોગવી ચૂક્યો છે, એ ય બોંતેરથી વધુ અપ્સરા સાથે!
ટબૂડી દિમાગ ટુચ્ચાઓના નાકનું ટીચકું આ વાંચીને ચડી જશે. પણ એમાંના કોઈએ બાવડાના બળે સ્ટેડિયમ કૂદાવતી સિક્સરો નથી મારી. વીર ભોગ્યા વસુંધરા. ફોર્ચ્યુન ફેવર્સ ધ બ્રેવ. એ લોકોએ સ્ટેડિયમમાં બેસી કોઈકની ફટકાબાજી વખાણવાની કે વખોડવાની છે. રમવાવાળો તો એની મોજના મિજાજથી સ્કોર ને લહેર કરતો જાય છે.
અને એટલું આસાન પણ નથી જલસાથી જીવવું તે! મનમોહન દેસાઈ, ડેવિડ ધવનની ફિલ્મો જોઈને એમ લાગેકે આ તો આપણે ય બનાવી શકીએ એવી મગજ વગરની છે પણ સાચે બનાવવા જાવ તો ખબર પડે! એ તો એ જ તોફાન મસ્તી તમારી અંદર હોય તો બહાર આવે. બાકી ટાંયટાંય ફિસ્સ થઈ જાય. ઓકેઝનલી વાત જુદી છે. પણ સાતત્ય ઉર્ફે કન્ઝિસ્ટન્સી ત્યારે જ રહે જ્યારે તમારું વ્યક્તિત્વ એ બાબતમાં કમ્ફર્ટેબલ હોય, તમારી તાસીરને એ માફક આવતું હોય. આકર્ષક રમનારાઓ થિયરીના મોહતાજ નથી હોતા, પ્રેક્ટિકલ સરતાજ હોય છે.
પણ મમ્મી- પપ્પાઓ જેના ફોટા જોઈ બચ્ચાંઓની આંખો હથેળીથી દાબી દે એવા ગેઇલની લાઇફ સ્ટોરી તો પરીક્ષા આપતા વિદ્યાર્થીઓ માટે મોટીવેશનનો મહામસાલો છે! યાદ છે, ગેઇલ આજે ગમે તેટલો ધમાકેદાર હોય, એનો આરંભ યાદ છે? ભારત સામે ૧૯૯૯માં રોબિનસિંઘે એને માત્ર એક જ રનમાં આઉટ કરેલો. એ એની વન-ડે ક્રિકેટમાં શરુઆત હતી! આજે ઇન્ટરનેશનલ ક્રિકેટમાં ટ્રિપલ સેન્ચ્યુરીઓ સહિત રનોનો ધોધ વરસાવી એ સિક્સર સમ્રાટ છે! પોઇન્ટ ટુ બી નોટેડ: શરુઆતમાં બધું ધાર્યું ન થાય તો મુંઝાવું ગભરાવું નહિ, આગળ સિક્સરો ફટકારવા માટે મજબૂત રહેવું!
અને એથી ય મોટી વાત. એક જમાનામાં સડક પરથી કચરો ય ઉઠાવેલો એણે. કોઈ મોટા કોચને બદલે સ્કૂલમાં ક્રિકેટ શીખ્યો. આજે અબજોપતિ એવો ગેઇલ શાનદાર જીવ છે. મોંઘી કાર, ગોગલ્સ, હેરસ્ટાઇલ, સુંદરીઓ… એનો એવરેજ ડે ‘શાવર, ડિનર, રમ, પાર્ટી, ડ્રન્ક, સ્લીપ’ એવો હોય છે. આપણી ગુડી ગુડી માન્યતાઓ એના સ્વીમિંગ પૂલમાં તણાઈ જાય એવો! જો કે, એના જેવી જ બિન્દાસ ફેશન ડિઝાઇનર નતાશા સાથે લગ્ન વિના થયેલી દીકરી બાદ એનામાં થોડો ઠહેરાવ, બદલાવ આવ્યો છે.
પણ મોટી વાત એ છે કે ૨૦૦૫ની ઓસ્ટ્રેલિયા ટૂર દરમિયાન ક્રિસ ગેઇલને અચાનક નબળાઈ લાગવા લાગી. મેડિકલ ચેકઅપમાં ખબર પડી કે એના હૃદયમાં તો વર્ષોથી એક કાણું છે! વર્ષોથી હશે, પણ ખ્યાલ જ ન રહ્યો ચાલુ સીરિઝે જ માતા-પિતા સિવાય કોઈને ય જાણ કર્યા વિના એની સર્જરી થઈ. જોખમી ઓપરેશન સફળ રહ્યું, અને આત્મકથા ‘સિક્સ મશીન : આઇ ડોન્ટ લાઇક ક્રિકેટ, આઇ લવ ઇટ’માં ગેઇલે હજુ બે વર્ષ પહેલા આ ધડાકો કર્યો!
એના જ શબ્દોમાં ‘હું વિચિત્ર માણસ લાગું છું. તમે માનો છો કે, તમે મને ઓળખો છો? ના, તમે મને નથી ઓળખતા. એ (હાર્ટ સર્જરી)ની ક્ષણે મને થયું કે જીંદગી બહુ અણમોલ છે. અને એટલે નક્કી કર્યું કે લિવ લાઇફ કુલેસ્ટ. એન્ટરટેઇન્મેન્ટથી જીવવું અને જીવીને બીજાની ડલ લાઇફમાં એન્ટરટેઇનર આપવું!’
હેડ ઓલ નો હેન્ડસ બાર જેવી એટીટયુડથી જીવતો ગેઇલ ફેમિલી મેન પણ દીકરીના જન્મ પછી જ થયો. પણ જલસાથી જણ જીવે છે, કાલની ચિંતા કે લોકોની પરવા કર્યા વગર, એ ય એની ટાલકાતોડ સિક્સર જ છે! એક જ લાઇફ છે, એમા સુખને ક્યાં સુધી ભવિષ્યકાળમાં રાખવું, વર્તમાનમાં લઈ આવો! ગેઇલ તો એની બદનક્ષી કરનારા દોઢડાઓ સામે ય કેસ કરી કરોડો જીતી ગયો!
સિક્સર કે ગ્લેમર પરમેનન્ટ ટકે નહિ, પણ આ નાફરમાનીથી બેપનાહ લુત્ફ લૂંટવાની મસ્તી લાજવાબ હોય છે. સફર કરો તો સફરિંગ આવે. રસ્તા હોય ત્યાં રોડા ય હોય, હમે ચલતે જાના હૈ! લાઇક, આપણી કોલમમાં એકાધિક ચમકી ગયેલી હિંદુ સંસ્કૃતિપ્રેમી સુપર પોપસ્ટાર ક્યુટડી ઢીંગલી સેલેના ગોમેઝ. જસ્ટીન બિબેરની એક્સ ગર્લફ્રેન્ડથી આગળ એની આગવી ઓળખ છે. એવોર્ડવિનર પોપ્યુલર પોપસિંગર ઉપરાંત હોલિવૂડ હીરોઇન પણ છે.
પણ સેલેના (કે સેલિના)ના ખુદના શબ્દોમાં આપણને એમ હોય કે દુનિયા આપણી મદદ કરશે, માર્ગદર્શન કરશે પણ જગત તો માત્ર બે ચીજ આપે છે: પ્રેશર એન્ડ જજમેન્ટસ. માટે સ્ટોપ ગિવિંગ ધેમ ઇમ્પોર્ટટન્ટસ. સ્ટે સ્ટ્રોંગ. પારકા અભિપ્રાયોને ન ગણકારો, સ્વયંને સિદ્ધ કરો.
સેલેનાનો સેક્સી ફોટો જોઈને લાગે છે કે, આ બધા પીઆર એજન્સીએ ફંક્શન માટે ગોખાવેલા ક્વોટ્સ હશે. વેલ, યુવાન ઉંમરે પ્રેમ, પ્રસિધ્ધિ, પ્રભાવ બધું જ હતું ત્યારે અચાનક એક દવસે કુદરતના સ્ટ્રાઇકે એની કૂકરી ઘૂમાવી. એને લુપસ તરીકે ઓળખાતો અસાધ્ય રોગ થયો, જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિને ઉંધો કમાન્ડ મળતાં એ ખુદની ઉપર જ આક્રમણ કેર! એનો કોઈ ઇલાજ નથી પણ થોડા કંટ્રોલ માટે આકરી તાવણી કરતી દર્દીલી કીમોથેરાપી લેવી પડે. એની વળી સાઇડ ઇફેક્ટસમાં વીકનેસ અને ડિપ્રેશન આવે.
એક દિવસ પાણી પીવાની બોટલ હાથમાંથી પડી ગઈ અને પકડી ન શકાઈ, એટલી નબળાઈ આવ્યા બાદ ખ્યાલ આવ્યો કે સેલિનાની કિડની કામ નથી કરતી અને ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરાવવું પડશે. સ્પેશ્યલ કેસમાં ય વારો આવતા વર્ષો નીકળે. લક બાય ચાન્સ આપણે ત્યાં ખરીદ-વેચાણને લીધે પ્રતિબંધ છે પણ અમેરિકામાં નજીકના સગા ઉપરાંત મિત્રો ય ઓફર કરી શકે. સેલેનાની બહેનપણી ફ્રાન્સીસે ખુશીથી ખુદની એક કિડની આપવાની તૈયારી બતાવી. સદનસીબે મેચ પણ થઈ.
ઓપરેશનની આગલી રાતે બંને જવાન બહેનપણીઓએ મોં લટકાવી હતાશ થવાને બદલે ધમાલ કરી મૂકી. બહાર ગયા, ફેવરિટ ફૂડ ખાધું. વિલ પણ લખ્યું, નાચ્યા… ફ્રાન્સીસનું ઓપરેશન તો આસાનીથી પતી ગયું પણસેલેનાને કોમ્પિલકેશન અધવચ્ચે થયા. માંડ બચાવ થયો. પછી એને એવોર્ડ મળ્યો એ ય એણે કિડનીદાતા સખીને અર્પણ કર્યો છે. ફરીવાર એ સ્ટેજ પર આવે છે, અને આ સંઘર્ષ બાદ વધુ સોહામણી લાગે છે!
વેલ વેલ વેલ. જલસા કરવાવાળા બે પ્રકારના લોકો છે. એક, જેમને માત્ર જલસા કરવા છે, કોઈ જવાબદારી નથી લેવી. કોઈ ઘડતર માટે જવતર નથી હોમવું. કોઈ ટેલેન્ટને જાત નીચોવીને નિખારવી નથી. કોઈ સમસ્યાનો સ્થિર રહી મુકાબલો નથી કરવો. બસ ફક્ત પાર્ટી કરવી છે. આવા લોકો ‘કરુ પાર્ટી’ બની જતા હોય છે. ઇઝી મની એન્ડ પાથ ઓફ ક્રાઇમ. પછી અમુક બીજાને પૈસે જલસા કરે, અમુકના પૈસે બીજા જલસા કરે કે પછી જલસાનો અંત જેલમાં આવે!
બીજા હોય છે પ્રકૃતિએ મસ્તમૌલા. જે વર્કહાર્ડ, પાર્ટી હાર્ડરમાં માને છે. જે ખુદના જલસાના જોખમો અને જવાબદારીોન સાઇડ ઇફેક્ટસ સ્વીકારીને આગળ વધે છે. જે એટલે મોજમાં રહે છે કે જાણે છે કે જવાની અને મનુષ્યદેહ કાયમી નથી. અને જે પરમેનન્ટ ન હોય, એ જ પ્રેશિયસ હોય. એવરીડે રૂટિન બોરિંગ ઇન્વિટેશન ટુ ડિપ્રેશન. એમને નવું જાણવામાં થ્રિલ આવે છે.
એમને પોતાના થકી બીજા જલસા કરતા શીખે એ જોઈને કલેજે ટાઢક વળે છે. જે પરમાત્માની ગિફ્ટ એવા માનવજીવનને નકામી બાબતોમાં વેડફવાને બદલે પહેલા જલસા જેટલું કમાય છે, અને પછી એના ગયા બાદ બીજાઓ વાપરે એને બદલે ખુદ ભોગવે છે. ધ ક્રિએટીવ સેન્સિટિવ લવર્સ પ્લેઝન્ટ સોલ.
ક્રિસ ગેઇલ કે સેલેના ગોમેઝની કેટેગરી આમાં સેકન્ડ છે. એટલે ક્વોલિટી ફર્સ્ટ છે! એમણે જીંદગીના મેકઅપ પાછળનું બિહામણું અસ્થિકંકાલ જોયું છે. મૃત્યુને ટકોરા મારતું જોયું છે બારણે એટલે જીવન મૂલ્યવાન લાગે છે. હવે પરચૂરણ તકલીફો એમને ડગાવી નથી શકતી, એટલે આત્મવિશ્વાસથી આનંદનો ભોગવટો કરે છે. ખાલીખમ થઈ જવાનું. આ ફેરામાં કાંઈ ઘટવું ન જોઈએ! જોય ઇઝ વેક્સીન! સિદ્ધાર્થ રાંદેરિયા કહે છે એમ: ચાલ, જીવી લઈએ!
ઝિંગ થિંગ:-
‘કંઈ કરવાનું ન હોય એવી નવરાશ એ મજા નથી, ઘણું કરવાનું હોય ત્યારે ય ફુરસદ માણવી એ મજા છે.’ (એન્ડ્ર્યુ જેક્સન)
શ્રી જય વસાવડા એક પ્રખર વક્તા તરીકે .. શ્રી જય વસાવડા સફળ લેખક તો છે જ એ સાથે તેઓ એક પ્રખર મોટીવેશનલ વક્તા તરીકે પણ ખુબ જાણીતા છે. તેઓને દેશ અને વિદેશમાં સ્પીચ આપવા માટે આમંત્રવામાં આવે છે. યુ-ટ્યુબ પર તમોને એમની સ્પીચ માટે અનેક વિડીયો જોવા/સાંભળવા મળશે. એમાંથી બે ઉદાહરણ રૂપ મને ગમતા બે વિડીયો સાંભળો.
વાચકોના પ્રતિભાવ